محمدرضا کلاهدوزان - روزنامه اطلاعات| زاینده‌رود به عنوان مهمترین منبع آبی فلات مرکزی ایران، نقش مهمی در زندگی و اقتصاد مردم و افزایش نشاط اجتماعی داشته و علاوه بر رونق دادن به کشاورزی، فرصتی را برای مردم فراهم می‌آورد تا در کنار این رود از زیبایی‌های طبیعت لذت ببرند.
فرهنگ و تاریخ اصفهان، متأثر از این رودخانه است و هنگامی که خروجی سد زاینده‌رود به طور موقت افزایش می‌یابد تا اراضی زراعی پس از مدت‌ها انتظار سیراب شود، ساکنان اصفهان با خوشحالی به استقبال آب می آیند تا بازگشت حیات به زاینده‌رود را جشن بگیرند.
این رود تمدن‌ساز، پس از ماه‌ها خشک و بی‌صدا بودن، از اوایل آذر برای حدود دوهفته، دوباره رنگ آب را به خود دید و نجوای همیشگی‌اش را در دیدار با پل‌های تاریخی از سرگرفت و خوان نعمتش را برای اصفهانی‌ها گستراند. ساکنان این دیار سعی می‌کنند در روزهایی که آب در زاینده‌رود جاری است، از مواهب آن بهره‌مند شوند.
نوای شادی در قلب شهر
علیرغم سلطه سخت هوای سرد پاییزی، اصفهانی‌ها به کنار زاینده‌رود می‌آیند تا فارغ از هیاهوی شهر و مشکلات اقتصادی و آلودگی شدید هوا که گلوی اصفهان را به سختی می‌فشارد، دوباره زاینده‌رود خروشان را ببینند و اوقات خوشی را با هم سپری کنند و حضور آن‌ها حتی تا پاسی از شب ادامه دارد و این موضوع نشان می‌دهد چقدر این رود برای مردم اصفهان مهم و دلگرم‌کننده است.
اصفهان در چنین روزهایی تماشایی‌تر می‌شود و زاینده‌رود، نوای شادی و نشاط را به قلب دیار نصف جهان بازمی‌گرداند؛ به نحوی که کرانه این رود به خصوص پل‌های تاریخی آن به محلی برای حضور انبوه مردم و محل دورهمی‌های دوستانه و خانوادگی و مکانی برای شادمانی مردم بدل می‌شود. در این بین، عده‌ای با دیدن رودخانه پُرآب و شنیدن طنین گوش‌نواز جریان آب، در زیر دهانه‌های پل خواجو، آواز می‌خوانند و مردم نیز با آن‌ها همسُرایی می‌کنند. در اینجا می‌توان تصویری زیبا از سرور مردم را دید و به‌راستی جریان دوباره آب در زاینده‌رود، جلوه‌ای از هنر و طبیعت را در قلب نصف جهان نمایان می‌سازد.
در آخرین روزهای پاییز امسال، زاینده‌رود مثل نگین انگشتری در حلقه درختان خزان‌کرده با برگ‌های الوان احاطه شده بود و با انعکاس نور خورشید بر موج‌های آن، مانند الماس تراش‌خورده می‌درخشید و پل‌های زیبای تاریخی بناشده بر آن پس از مدت‌ها سیمای خود را در آب می‌دیدند.
افزایش روحیه امیدواری
به گفته کارشناسان روانپزشکی، دیدن یا شنیدن جریان آب در زاینده‌رود و همچنین حضور مردم در پارک‌های حاشیه این رود، در آرامش و کاهش استرس مردم این شهر تأثیر زیادی دارد و موجب افزایش روحیه و بهبود خُلق مردم می‌شود.
دکتر محمدرضا شعربافچی، روانپزشک و عضو هیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در این باره به خبرنگار ما می‌گوید: پارک‌های حاشیه زاینده‌رود همیشه محل برگزاری دورهمی‌های فامیلی و خانوادگی و دوستانه و همچنین محل تعامل‌های اجتماعی بوده و جریان دائمی آب، می‌تواند باعث حضور بیشتر مردم در کنار این رود شود و انجام فعالیت‌های اجتماعی را تسهیل کند.
اما خشک شدن زاینده‌رود، مشکلات روان‌شناختی و کاهش حسن خُلق فردی و حس ناامیدی نسبت به آینده محیط زیست شهر در افراد ایجاد می‌کند، همچنین موجب از دست دادن آرامش و حس دوری از طبیعت می‌شود که بازگشت دوباره آب می‌تواند بخشی از این مشکلات را کاهش دهد.
اگر از لحاظ فرهنگی و اجتماعی به موضوع نگاه کنیم، زاینده‌رود بخشی از میراث فرهنگی اصفهان و هویت جمعی این خطه محسوب می‌شود و خشک شدن آن، این حس را در افراد ایجاد می‌کند که میراث فرهنگی خود را به نوعی از دست داده‌اند. این وضعیت، تعاملات اجتماعی را نیز تحت‌تأثیر قرار می‌دهد، ضمن این که اقتصاد و معیشت بخشی از مشاغل شهری اصفهان و همچنین کشاورزان وابسته به جریان آب در زاینده‌رود است و خشک شدن آن، حس سرخوردگی، افسردگی و ناامیدی در آن‌ها ایجاد می‌کند که با جریان دوباره آب، بخشی از آن ترمیم می‌شود.
وی می‌افزاید: تعاملات اجتماعی غالبا می‌تواند باعث کاهش آسیب‌های اجتماعی شود. این که مردم بخشی از زمان خود را در هفته به صورت دورهمی‌های دوستانه، فامیلی و خانوادگی در کنار رودخانه سپری کنند، از طریق بهبود ارتباطات بین‌فردی، آسیب‌های اجتماعی را کاهش می‌دهد.
چرا زاینده‌رود خشک شد؟
زاینده‌رود فقط یک رود نیست که از میان شهر تاریخی اصفهان می‌گذرد و بر جلوه آن می‌افزاید و پس از سیراب کردن مزارع تشنه، سرانجام به تالاب گاوخونی می‌ریزد، بلکه مهمترین منبع آبی فلات مرکزی ایران به شمار می‌رود اما افسوس که این رود، طی دو دهه گذشته بیشتر طول سال در محدوده اصفهان خشک است و جز باد، چیزی در بستر آن جاری نیست . این موضوع، حیات خطه نصف جهان را تهدید می‌کند.
اختلاف‌بر سر آب در حوضه زاینده‌رود، از سال ۱۳۸۴ در پی بی‌تدبیری عده‌ای و اجازه برداشت‌های بی‌رویه در بالادست شدت گرفت.
از سوی دیگر، وزارت نیرو به جای حل مشکل ایجادشده، به تخصیص و توزیع آب در بخش‌های مختلف اقدام و بدین‌گونه، مجوز توسعه قانونی اراضی کشاورزی استان چهارمحال و بختیاری را صادر
کرد.
وزارت نیرو ۲۳۷ میلیون مترمکعب از آب انتقالی به زاینده‌رود را به استان چهارمحال و بختیاری تخصیص داد و توسعه این طرح‌ها از آن زمان، شتاب فزاینده‌ای گرفته است.
سهم استان یزد نیز قبلا از ۷۸ به ۹۸ میلیون مترمکعب افزایش یافته بود که در تخصیص‌های حوضه دوباره بر آن تأکید شد و این تخصیص جدید به معنای بارگذاری‌های جدید به میزان بیش از ۲۵۰ میلیون مترمکعب بر زاینده‌رود بود. رودی که سال به‌سال کمبارشتر می‌شد، با این تصمیم به یکباره خشکید.
طی سال‌های گذشته، طرح‌های متنوع کشاورزی در اراضی شیبدار فاقد خاک مناسب کشاورزی به سرعت مجوز گرفتند و با صدور مجوزها بسیاری از اراضی مرتفع، مسطح و به باغ‌ویلا بدل شد و تأمین آب موردنیاز آن‌ها از رودخانه زاینده‌رود توسط ایستگاه‌های پمپاژ یا تقویت فشار با هزینه‌های هنگفت و تا ارتفاع ۴۰۰ متری انجام گرفت.
استان چهارمحال و بختیاری نه‌تنها به ۲۳۷ میلیون مکعب سهم تعیین‌شده از وزارت نیرو اکتفا نکرد، بلکه بنا بر اعلام مدیر وقت دفتر مدیریت حوضه آبریز زاینده‌رود، این استان تا سال ۱۳۹۸ به میزان ۳۳۰میلیون مترمکعب بر زاینده‌رود بارگذاری کرده است.
بررسی روند توسعه کشاورزی و به دنبال آن روند افزایش مصرف آب در بخش کشاورزی بالادست حوضه آبریز نشان می‌دهد اراضی آبی استان چهارمحال و بختیاری از ۸ هزار هکتار در سال ۱۳۸۵ به ۴۰ هزار هکتار در سال ۱۳۹۸ رسیده و این به معنای توسعه پنج‌برابری کشاورزی و افزایش پنج‌برابری مصرف آب در بخش کشاورزی تنها طی ۱۳ سال بوده که نتیجه آن کوتاه شدن طول زاینده‌رود و قطع جریان آب استان اصفهان است؛ به نحوی که طول زاینده‌رود از ۴۰۰ کیلومتر به ۲۰۰ کیلومتر کاهش یافته و امروز مسیرش تقریبا محدود به استان چهارمحال و بختیاری و بخش کوچکی از استان اصفهان است.
