لعیا نورانی زنوز - اطلاعات| دریاچه ارومیه، نگین آبی در سرزمین ایران با آبی درخشان و شوری که داستان زندگی را در خود نهفته دارد، همیشه جاذب نگاه‌های علاقه‌مندان طبیعت و پژوهشگران زیست‌محیطی را به خود جلب کرده است.
این دریاچه، به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های نمکی جهان، نه فقط بخشی از تاریخ و فرهنگ منطقه را می‌سازد، بلکه زیستگاهی منحصر به فرد برای موجوداتی است که در آغوش این اکوسیستم خاص زندگی می‌کنند، در یکی از آن‌ها، آرتمیا، موجودی کوچک و مقاوم است که در اعماق آب‌های شور به عنوان یکی از زنجیره‌های حیاتی غذایی، نقش بسیار مهمی را در حفظ تعادل زیست‌محیطی دریاچه ارومیه ایفا می‌کند.
اما امروز این اکوسیستم زیبا و پر از زندگی با تهدیدات جدی مواجه است. بحران کم‌آبی و تغییرات اقلیمی سایه سنگینی بر سر دریاچه ارومیه افکنده و سبب کاهش سطح آب و افزایش شوری آن شده است.آرتمیا، این موجود شگفت‌انگیز که روزگاری به وفور در دریاچه ارومیه جریان داشت، اکنون در آستانه خطر انقراض قرار دارد. کاهش جمعیت آرتمیا نه فقط تهدیدی برای تنوع زیستی دریاچه است بلکه زنجیره‌ای از مشکلات اقتصادی و اجتماعی را برای جوامع محلی به همراه خواهد داشت که به این موجود وابسته‌اند.
رئیس پژوهشکده آرتمیا و آبزی‌پروری دانشگاه ارومیه در گفتگوی اختصاصی با خبرنگار ما می‌گوید: صنعت آبزی‌پروری به صورت اجتناب‌ناپذیری با آرتمیا پیوند خورده است، به طوری که پرورش میگو، ماهیان زینتی، خاویاری و دریایی وابسته به آرتمیا است و اگر این موجود زنده از میان برود صنعت آبزی‌پروری هم از میان خواهد رفت.
دکتر نصرالله احمدی‌فرد می‌افزاید: در سال‌های گذشته تصور می‌شد که سیست‌ها (تخم آماده آرتمیا) از میان می‌روند در صورتی که توانایی زنده ماندن را بیش از صدها سال بدون اینکه آبی وجود داشته باشد، را دارند و بعد از رسیدن رطوبت، مراحل تقسیم سلولی را ادامه می‌دهند و به یک موجود زنده بدل می‌شوند.وی ادامه می‌دهد: دریاچه ارومیه سالیان طولانی منبع اصلی گونه‌ای خاص از آرتمیا به اسم آرتمیا ارومیانا بوده است اما متاسفانه میزان تولید آن در سال‌های اخیر به دلیل خشکی دریاچه ارومیه کاهش یافته و در برهه‌ای از زمان به طور کامل وجود نداشته است و اکنون نیز قابل برداشت نیست .
احمدی‌فرد با اشاره به این که پرورش آرتمیا می‌تواند منجر به اشتغال‌زایی در کنار قطع واردات و جلوگیری از خروج ارز از کشور و بهبود صنعت آبزی‌پروری شود، می‌گوید: سالانه ۴۵ یا ۵۰ تن سیست مورد نیاز کشور از طریق واردات تامین می‌شود درحالی که می‌توانیم از دریاچه ارومیه هزاران تن سیست برداشت کنیم.
رئیس پژوهشکده آبزی‌پروری دانشگاه ارومیه تأکید می‌کند: معضلی که اکنون وجود دارد، به سبب عدم صدور مجوز از سوی محیط زیست برای برداشت آرتمیا ارومیانا دریاچه ارومیه است، در چنین شرایطی متاسفانه در زمان آبگیری دریاچه، برداشت‌های غیراصولی آرتمیا توسط عده‌ای سودجو انجام می‌شود که امکان آلوده بودن و تهدید سلامت صنعت آبزی‌پروری را به دنبال دارد.
احداث استخرهای خاکی پرورش آرتمیا
احمدی‌فرد می‌گوید: در حاشیه دریای عمان و خلیج فارس مناطق شوره‌زاری وجود دارد که مناسب احداث استخرهای خاکی برای پرورش آرتمیا هستند، همچنین در سیستان و بلوچستان چاه‌های ژرفی احداث شده است که پساب دارد و ما می‌توانیم برای توسعه مزرعه پرورش آرتمیا از آن‌ها استفاده کنیم همچنین براساس پیگیری‌های به عمل آمده، مقرر شده است که با بهره‌گیری از پساب شور دستگاه‌های تصفیه آب، نسبت به راه‌اندازی مزرعه پرورش آرتمیا در چابهار اقدام شود.
وی می‌افزاید: با تحقق این موضوع، پساب دستگاه‌های تصفیه آب، به جای آن که به دریا وارد شود، در توسعه مزارع پرورش آرتمیا استفاده خواهد شد که با اجرای این طرح از ورود این پساب شور به دریا جلوگیری می‌شود.قادر حبیبی، فرماندار شهرستان چهاربرج همچنین می‌گوید: مجتمع پرورش ماهیان گرمایی فسندوز با ۲۰۰۰ هکتار مساحت برای پرورش آرتمیا در دشت‌های خاکی تغییر کاربری داده است که از این میزان ۲۰۰هکتار در حال فعالیت است و با توجه به این که تمامی زیرساخت‌های برق، آب و گاز آن فراهم شده است فرصت مناسبی برای سرمایه‌گذاری است.
عدم صدور مجوز قانونی سازمان محیط زیست
حجت جباری مدیر کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی هم می‌گوید: اکنون هیچ گونه مجوزی برای برداشت آرتمیا ارومیانا از سوی سازمان حفاظت محیط زیست صادر نشده است و هر گونه مجوز برداشت منوط به مطالعات ارزیابی ذخایر آرتمیا و در نهایت تصمیم شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور است.
وی از استمرار گشت و کنترل‌های شبانه‌روزی ماموران یگان حفاظت در محدوده استحفاظی پارک ملی دریاچه ارومیه خبر می‌دهد و می‌افزاید: در صورت مشاهده هرگونه تخلف احتمالی با متخلفان طبق ضوابط و مقررات زیست محیطی برخوردمی‌شود و آنان و به مراجع قضائی معرفی خواهند شد.
جباری با اشاره به این که این گونه ارزشمند توانایی و انعطاف بسیار بالایی برای تاب‌آوری در شرایط سخت را دارد، می‌گوید: هیچ‌گونه نگرانی درباره ذخایر این گونه ارزشمند وجود ندارد .
بر اساس این گزارش، بررسی‌ها از وضع آرتمیا در دریاچه ارومیه نشان می‌دهد که این زیستگاه با چالش‌های جدی مواجه است. کاهش سطح آب دریاچه، تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی تهدیداتی جدی برای بقاء این موجودات ارزشمند ایجاد کرده‌اند. آرتمیا که به عنوان یکی از شاخص‌های سلامت اکوسیستم دریاچه ارومیه محسوب می‌شود، نیازمند مدیریت صحیح برای جلوگیری از انقراض و برهم خوردن تعادل محیط‌زیستی است.
بدون تردید بهبود سیستم‌های نظارت و کنترل، اجرای قوانین حفاظتی و افزایش آگاهی‌های عمومی می‌تواند در حفظ و احیای این زیست‌بوم مؤثر باشد و همچنین سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین به یافتن راهکارهای پایدار برای حل این بحران کمک می‌کند.
