ناهید حاجیلو خبرنگار اطلاعات نوشت: در داستان های کهن ایرانی آمده: «پلنگ حیوانی بسیار مغرور است که در شب‌های مهتابی بر بلندترین جای ممکن می‌ایستد تا به ماه برسد اما چون ماه را بالاتر از خودش می‌بیند، می‌جهد، چنگ به آسمان می‌زند، آن‌قدر که از بلندی پرت می‌شود و جان می‌دهد.»

در جهان باستان، پلنگ نماد قدرت است و در افسانه‌های بسیاری حضور دارد. افرادی که این نماد را برای خود انتخاب می‌کردند معتقد بودند همانند پلنگ که در تنهایی زندگی می‌کند و درعین حال بر اطرافش مسلط است، می‌توانند هرکاری را بدون نیاز به دیگران در نهایت قدرت انجام دهند.

در زبان پهلوی، کلمه پلنگ مانند تلفظ امروز فارسی آن و به صورت Palang  بیان شده است و از ریشه اوستایی Parata  به معنای «جنگیدن» می‌آید. واژه ی «نبرد» نیز از همین ریشه گرفته شده است: ni.parta.
شواهد به‌جامانده از ایران کهن، نشان می‌دهد پلنگ به عنوان نمادی از قدرت و  شجاعت، همواره مورد توجه بوده و استفاده فراوان از نام این حیوان در کتاب‌هایی مانند کلیله و دمنه و منظومه‌هایی چون شاهنامه فردوسی (تشبیه جنگجویان دلاور به پلنگ) گویای این موضوع است. 

در زمان هخامنشیان و ساسانیان، پرچم ملی و نظامی ایران که به درفش کاویانی مشهور بود و مایه پیروزی بر دشمنان به شمار می‌رفت، از پوست پلنگ ساخته شده بود. در حوزه باستان‌شناسی نیز می‌توان به ظروف و پلاک‌های سنگی با نقوش بسیار ظریف از موجوداتی چون عقاب، عقرب و پلنگ اشاره کرد، ازجمله در آثار مکشوفه در حوزه تمدن جیرفت که نظیر آن‌ها در هیچ یک از محوطه‌های باستانی جهان کشف نشده است. 

ویژگی‌های زیستی

پلنگ دارای قابلیت‌های بالایی در استتار، تنوع زیستگاه و تنوع غذایی است، به همین دلیل در مقایسه با گونه‌های دیگر گربه‌سان همچون شیر و ببر، توانایی بیشتری در تطابق با محیط اطراف دارد.

 پلنگ ایرانی با رنگ پوست مایل به خاکستری خود از زیباترین و بزرگ‌ترین پلنگ‌ها محسوب می‌شود. 

بدن نرم و قابل‌انعطاف پلنگ او را قادر به بالا رفتن از صخره‌ها و درختان کرده است. شنوایی و بویایی این حیوان قوی است و با قدرت بدنی فوق‌العاده می‌تواند طعمه‌ای با سه‌برابر وزن خود را از صخره و درخت بالا ببرد. پلنگ ایرانی دشمن طبیعی ندارد و شب و روز فعال است ولی درجاهایی که احساس خطر کند، فقط شب‌ها و آن هم با احتیاط ظاهر می‌شود. در میان گربه‌های بزرگ شاید یکی از بهترین کمین‌کننده‌ها باشد که می‌تواند با سرعت ۶۰ کیلومتر در ساعت بدود. این حیوان به شدت از انسان می‌ترسد و به محض دیدن انسان فرار می‌کند، مگر این‌که خود یا توله‌هایش توسط انسان تهدید شوند. پلنگ تک‌زی و دارای قلمرو کاملا مشخصی است و از قلمرو خود دفاع می‌کند. 

وضعیت حفاظتی

پلنگ در محدوده پراکنش خود با تهدیدهایی چون کاهش جمعیت طعمه طبیعی، چندتکه شدن زیستگاه و شکار مستقیم به دست انسان روبه‌روست. در کنار این تهدیدها پلنگ با معضل جدی تعارض با انسان نیز دست به گریبان است و در زمره گونه‌های حمایت‌شده سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. 

شکار غیرمجاز پلنگ و طعمه های آن، تغذیه از لاشه‌های مسموم، تله‌گذاری و تصادفات جاده‌ای از مهمترین عوامل کاهش جمعیت این گربه‌سان در ایران است. پلنگ در طبقه «آسیب پذیر»  فهرست سرخ IUCN  قرار دارد اما زیر گونه پلنگ ایرانی در خطر انقراض (EN) طبقه بندی شده است. 

به گفته کارشناسان حیات وحش، ایران زیستگاه بزرگ‌ترین جمعیت پلنگ ایرانی در خاورمیانه است. اگرچه پلنگ پراکندگی وسیعی در ایران دارد، اما از فراوانی پایینی برخورداراست. این گونه در کشورهای همسایه ایران از جمله ترکمنستان، افغانستان، ارمنستان، ترکیه و عراق یافت می‌شود اما در ۲۵ سال گذشته، در سایر مناطق نیز جمعیت آن کاهش محسوسی داشته است. 

کامبیز برادرانی، کارشناس حیات وحش می‌گوید: پلنگ در ایران پراکنش مناسبی دارد و تقریبا در همه استان‌ها به جز استان همدان ثبت شده اما با افزایش تعارض انسان با این گونه و عواملی مانند افزایش جمعیت انسانی و دامداری سنتی، تخریب و تصرف زیستگاه‌ها، تغییر کاربری و جاده‌کشی‌ها جمیعت این گونه کاهش یافته و حتی در برخی از استان‌ها مانند قم، مرکزی، خراسان جنوبی و اصفهان در حال انقراض یا به طور کامل از بین رفته است.

به گفته مرضیه موسوی، کارشناس حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، آمار دقیقی از جمعیت پلنگ در کشور نداریم، زیرا آماربرداری حیوانات گوشتخوار ازجمله پلنگ، مانند علفخواران نیست که بتوان از طریق سرشماری به دست آورد. آن‌ها در قلمرویی وسیع حرکت می‌کنند و رفتار گونه طوری نیست که با چشم به‌راحتی قابل رؤیت باشد و تنها در زمان‌های خاصی از زیستگاه خارج می‌شود.

زمانی که وضعیت طعمه خوب باشد، جمعیت پلنگ هم افزایش می‌یابد. البته پلنگ در نقاط مختلف ایران دیده می‌شود، چون گونه‌ای منعطف است؛ در حالی که زیستگاه یوزپلنگ، مناطق دشتی است و بیشتر فلات مرکزی ایران را پوشش می‌دهد.

ثبت رؤیت پلنگ‌ها

در سال جاری بارها تصاویری از رؤیت پلنگ در فضای مجازی منتشر شده که جدیدترین آن‌ها در استان‌های خراسان شمالی، ایلام، سمنان و شهرستان دماوند به ثبت رسیده است. اگرچه بخشی از این تصاویر توسط محیط‌بانان در مناطق حفاظت‌شده تهیه شده ولی ممکن است در زیستگاه‌های انسانی هم رؤیت شوند. 

موسوی می‌گوید: رؤیت و ثبت بیشتر پلنگ در مناطق حفاظت‌شده، به منزله روند افزایشی این گونه است. از جمله این مناطق می‌توان به پارک‌های ملی گلستان، تندوره، تنگ صیاد و دنا اشاره کرد که نشان‌دهنده حفاظت فیزیکی مطلوب و جمعیت خوب طعمه در این مناطق است.

یک عامل تأثیرگذار در ثبت بیشتر رؤیت پلنگ ، ثبت آن با تلفن همراه است.

در ماه‌های اخیر سال جاری، رئیس پناهگاه حیات‌وحش عباس‌آباد در شرق استان اصفهان به همراه محیط‌بانان هنگام گشت‌زنی در منطقه با یک قلاده پلنگ چشم‌درچشم شدند. همچنین مدیر کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر از مشاهده یک قلاده پلنگ ایرانی در تنگه شیرینه منطقه حفاظت‌شده کوه بیرمی استان بوشهر خبر داد که با استفاده از دوربین تله‌ای فیلمبرداری شده بود. رییس پارک ملی بمو در استان فارس نیز از مشاهده و ثبت تصویر پلنگ ایرانی در این پارک خبر داد. ثبت تصاویر حضور پلنگ بر روی لاشه گاو اهلی در منطقه حفاظت‌شده گلیل و سرانی شیروان خبر دیگری بود که توسط رییس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان شیروان استان خراسان شمالی  در مهر ماه سال جاری گزارش شد.

احمد رستگار، رییس پارک ملی بمو استان فارس می‌گوید: وجود پلنگ، تکمیل‌کننده بخشی از چرخه زیستی در پارک ملی بمو و نویدبخش شرایط مناسب برای زیست گونه‌های حیات وحش است. توجه به حفاظت مشارکتی و استفاده از توان محیط‌بانان و جوامع محلی برای مدیریت مناطق محیط زیست، رویکردی برای زیست بهتر و ایجاد امنیت زیستگاه به شمار می‌آید. 

پارک ملی بمو از پیشگامان استفاده از دوربین‌های پیشرفته دید در شب و دیگر امکانات نوین پایش شامل پهپاد مجهز به شناسایی انسان به منظور برخورد قاطع با متخلفان و شکارچیان غیرمجاز است، پایش و سرشماری گونه‌های حیات وحش نیز با بهره‌گیری از این تجهیزات انجام می‌شود. امیدواریم با تداوم این روند، شاهد افزایش شمار گونه‌های در معرض انقراض باشیم.

داریوش فرخی، سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان فیروزکوه می‌گوید: محیط‌بانان ما نهم مهرماه سال جاری حین گشت و کنترل در پناهگاه حیات وحش کاوه‌ده، موفق به مشاهده و تصویربرداری از یک قلاده پلنگ شدند. پیش از این نیز طی گشت و پایش مناطق تحت مدیریت این شهرستان، به دفعات این گونه مشاهده و از آن تصویربرداری شده است. وجود این گونه ارزشمند در منطقه، نشانگر مناسب بودن زیستگاه برای حیات پلنگ‌هاست.

پلنگ از گونه‌های در معرض خطر انقراض بوده و سازمان حفاظت محیط زیست برای حفاظت از آن، برنامه عمل مدیریتی و حفاظتی تهیه و تدوین کرده که در استان تهران در مرحله اجراست.

راه‌های کاهش تعارض انسان و پلنگ

به گفته کارشناسان حیات وحش، نخستین گام برای پیشگیری از تعارض با پلنگ، آگاهی‌رسانی به مردم درباره علت و ریشه‌های بروز تعارض و توانمندسازی مردم برای پیشگیری از تعارض یا مدیریت صحیح آن در صورت بروز است. افزایش آگاهی می‌تواند باعث تغییر رفتار مردم و در نتیجه، کاهش احتمال خطر و آسیب‌پذیری ساکنان منطقه شود.

رها کردن لاشه‌های دام اهلی یا سایر جانوران در اطراف روستاها یا آغل‌ها ممکن است باعث جذب پلنگ‌هایی شود که به دنبال غذا هستند. همچنین فراوانی سگ‌های ولگرد در اطراف روستاها به دلیل وجود زباله‌های انسانی، ممکن است عامل نزدیک شدن پلنگ‌ها به‌ویژه پلنگ های پیر برای شکار آن‌ها باشد. 

یکی دیگر از راه‌های کاهش تعارض، برقراری پوشش بیمه‌ای است. سازمان حفاظت محیط زیست، سال گذشته، برقراری پوشش بیمه‌ای «دام، باغات و محصولات کشاورزی در مقابل خسارت ناشی از جانوران وحشی حمایت‌شده و در معرض خطر انقراض» را پیگیری کرد و با استقبال از اجرای این طرح، سبب شد توافقنامه جبران خسارت حیات‌ وحش با صندوق بیمه کشاورزی در اسفندماه سال گذشته برای  یک‌ سال دیگر تمدید شود.