مهتاب مظفری سوادکوهی خبرنگار اطلاعات نوشت: پیشینه هر ملتی شاید اولین و دم‌دست‌ترین ابزار برای تحقیق ، تفحص و شناخت آداب و رسوم آن ملت باشد. مردمی که در دوران پارینه‌سنگی بر دیوارهای غار، تصاویر مختلف می‌کشیدند، حتما هدفشان به‌جا گذاشتن اثری برای آیندگان بود تا خاطراتی که برآن‌ها گذشته در دایره زمان از بین نرود، بعدها دفن اشیاء شخصی به همراه مردگان مرسوم شد و بعدترها نیز ساختن سازه‌های خشتی و سنگی برای نشان دادن زندگی آن روز و مشقتی که انسان‌ها برای تأمین سرپناه می‌کشیده‌اند.
حالا بعد از گذشت هزاران سال از آن روزگار، آدم‌ها دریافته‌اند که باید آثار قدیمی را از دل خاک بیرون بکشند، به تماشای آن‌ها بنشینند و محترمشان بدارند.
موزه و مازندران
از اولین موزه ایران که به دستور ناصرالدین‌شاه قاجار تأسیس شد و به کاخ‌موزه ناصرالدین‌شاه در کاخ گلستان شهرت یافت تا موزه ملی ایران (موزه ایران باستان) که مهم‌ترین و بزرگ‌ترین موزه کشور است، موزه ها همواره به عنوان یکی از مراکز مهم گردشگری و جذب توریست در کشور مطرح بوده‌اند.
این موضوع در استان مازندران نیز که پیشینه چندین هزارساله دارد، همواره مورد توجه باستان‌شناسان، رسانه‌ها و فعالان حوزه مردم‌شناسی قرار داشته و احداث و راه‌اندازی موزه از دیرباز در برخی از شهرهای این استان در دستور کار مدیران میراث فرهنگی قرار گرفته اما به نظر می‌رسد این اقدام تنها در قالب مرمت و بازسازی بناهای قدیمی و استفاده ابزاری از آن‌ها برای نمایش اشیاء تاریخی و محلی خلاصه شده است.
موزه تاریخی شهر ساری که از مجموع سه بنا به نامهای عمارت منوچهرخان کلبادی، خانه نظری و حمام وزیری تشکیل شده، موزه تاریخی شهر بابل، موزه تاریخی شهر آمل، خانه نیما یوشیج، موزه مردم‌شناسی شهر آلاشت و کندلوس از آن جمله‌اند که همگی در بناهای قدیمی راه‌اندازی شده‌اند و برنامه‌ای برای توسعه و تجهیز آن‌ها وجود ندارد.
اگرچه سال‌هاست مدیران میراث فرهنگی، وعده ایجاد یک مرکز جامع نگهداری اشیاء تاریخی در مرکز استان را داده‌اند اما تاکنون هیچ اقدام جدی در این زمینه صورت نگرفته است.
این وضعیت در شهرستان قائم‌شهر نیز وجود دارد. تپه «گردکوه» یکی از قدیمی‌ترین اماکن تاریخی این شهر است که قدمت آثار کشف‌شده در آن به عصر آهن برمی‌گردد. با این که سال‌های زیادی از خبر ایجاد موزه در ساختمان قدیمی شهرداری این شهر می‌گذرد ولی هنوز به دلیل نبودن اعتبارات دولتی، میراث فرهنگی قادر به مرمت و تجهیز این سایت موزه نیست و رایزنی‌های انجام‌شده با شهرداری قائم‌شهر نیز مبنی بر اجرا و کسب درآمد از آن، راه به جایی نبرده است.
تنها مرکز استان بدون موزه
رئیس مرکز ساری‌شناسی می‌گوید: ساری تنها مرکز استان بدون موزه در کشور است. هیچ‌کدام از شهرهای مازندران، موزه واقعی ندارند. آنچه که میراث فرهنگی در قالب دو یا چند اتاق با اشیاء نگهداری‌شده به عنوان موزه معرفی می‌کند موزه نیست، ویترین یک مغازه عتیقه‌فروشی است!
میراث فرهنگی سال‌هاست که در این زمینه کم‌کاری می‌کند، مثلا می‌آید دو اتاق در خانه کلبادی ساری را به نمایشگاه اشیاء عتیق اختصاص می‌دهد. گاهی حتی مولاژ اشیاء را به نمایش می‌گذارد. این اتفاق در شهرهای بابل و قائم‌شهر هم افتاده است.
دکتر حسین اسلامی تصریح می‌کند: بیش از ۳۰ هزار قطعه تاریخی با قدمت بالای هزار سال در شهر ساری وجود دارد که به صورت کارتن‌زده نگهداری می‌شوند. این اشیاء در بابل، آمل، قائم‌شهر و سایر شهرهای مازندران هم کشف و شناسایی شده‌اند که همچنان سرگردان و بلاتکلیفند.
«گوهرتپه» رستم‌کلا، خود یک موزه سرباز است که در آن اشیاء تاریخی با قدمت بالای پنج‌هزار سال کشف شده و «نوده» ساری گنجینه‌ای از آثار تاریخی است. قدمت جامی که در کلاردشت کشف شده هم به بیش از پنج‌هزار سال می‌رسد.
همه این‌ها نشان می‌دهد که مدنیت در مازندران دوهزار سال قبل از هخامنشیان شکل گرفته و این سوای زندگی غارنشینی است.
او ادامه می‌دهد: جالب است بدانید موزه آرمیتاژ سن‌پترزبورگ، دو هزار شیء تاریخی مختص به خود ندارد اما بیشتر از یک میلیون اشیاء زیرخاکی از کشورهای دیگر در آن نگهداری می‌شود. در شهر فلورانس ایتالیا هم ۵۰ موزه وجود دارد. در همین بیرجند خودمان، چندی پیش یازدهمین موزه به بهره‌برداری رسید اما مازندران ما هنوز در حسرت داشتن یک موزه استاندارد می‌سوزد! اگر آثاری که ما در شهر ساری داریم در هر کشور دیگری حتی کشورهای عربی وجود داشت، بلافاصله برای نمایش و نگهداری از آن‌ها موزه‌های متعددی می‌ساختند و از آن به عنوان یک فرصت مهم گردشگری استفاده می‌کردند.
موزه مدرسه است
این تاریخ‌شناس و پژوهشگر، موزه‌ها را ویترین تاریخی و فرهنگی ملت‌ها توصیف می‌کند و می‌گوید: موزه‌ها هویت و شناسنامه مردم یک منطقه هستند. شهری که از تمدن چندهزارساله برخوردار است اما موزه ندارد مانند یک شهر مرده است.
دکتر اسلامی می‌افزاید: موزه یک مدرسه است؛ هم برای مردم شهر و هم برای مسافران و گردشگران. شهری تاریخی مثل ساری نیاز به موزه‌ای با سالن‌های عریض و طویل دارد. نقشه موزه منطقه‌ای ساری چند سال پیش آماده شد اما عزم جدی برای راه‌اندازی آن دیده نمی‌شود. هر شهر مازندران نیاز به موزه‌ای چند هزار متر مربعی دارد، در غیر این صورت موزه‌داری فعلی دروغی بیش نیست!
کمبود اعتبارات دولتی
معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مازندران، کمبود اعتبارات دولتی را مهم‌ترین عامل به تعویق افتادن احداث موزه منطقه‌ای در ساری می‌داند.
محسن باستانی از عقد تفاهم‌نامه بین میراث فرهنگی و شهرداری ساری در سال ۱۴۰۰ خبر می‌دهد و می‌گوید: قرار بود اولین موزه منطقه‌ای مازندران با همکاری شهرداری ساری در چهار بخش تاریخ ساری، فرهنگ بومی، اسناد و نسخ خطی و سکه و مهر، به مساحت ۴۵۰ مترمربع در بوستان ولایت احداث شود که متأسفانه به دلیل کمبود اعتبارات دولتی محقق نشد و مکان مورد نظر به پارک تبدیل شد.
احداث موزه منطقه‌ای شهرستان رامسر نیز به دلیل نداشتن زمین اجرایی نشد، اما در قائم‌شهر به نتایج خوبی رسیده‌ایم. طبق توافقی که با شهرداری و شورای اسلامی این شهر داشتیم مشاور طرح انتخاب شد تا ضمن آماده‌سازی طرح، عملیات اجرایی موزه را تا چهار ماه آینده و در ساختمان قدیمی شهرداری آغاز کند.
او ادامه می‌دهد: در حال حاضر ۲۳ موزه در استان مازندران وجود دارد که اغلب آن‌ها در خانه‌های قدیمی یا بناهای تاریخی مرمت‌شده مستقر هستند. خانه کلبادی ساری یکی از مهم‌ترین مراکز نگهداری اشیاء تاریخی در مازندران است که همه‌ساله گردشگران زیادی را به خود جلب می‌کند. در همه شهرهای مازندران، آثار تاریخی بسیاری کشف شده که قدیمی‌ترین آن‌ها مربوط به بقایای اسکلت یک کودک شش تا هشت‌ماهه است که قدمت آن ۱۲ هزار سال برآورد می‌شود. این اسکلت توسط کاوشگران ما از لایه‌های زیرزمینی غار «هوتو» در شهرستان بهشهر بیرون آورده شده است.
خیرین کمک کنند
محسن باستانی می‌گوید: طبق ماده ۱۳ قانون حمایت از بافت‌های تاریخی و فرهنگی، مرمت و بازسازی هر بنای تاریخی باید توسط مالک آن انجام شود؛ مثل کاری که اداره اوقاف برای مرمت و بازسازی بقاع متبرکه و تاریخی شهر بلده در نور انجام داد یا شهرداری قائم‌شهر که قرار است ساختمان قدیمی خود را مرمت کند. خیر محترمی هم در شهر بابل با هزینه دو میلیارد تومان اقدام به مرمت بقعه «میرمشهد» این شهرستان کرد.
ما از خیرین و همه نهادهای اجرایی تقاضا می‌کنیم که پای کار بیایند.
آثار تاریخی، شناسنامه و هویت ما هستند که باید برای نسل‌های آینده حفظ شوند. متأسفانه دستگاه‌های فرهنگی همواره از ضعف بودجه دولتی رنج می‌برند و میراث هم یکی از آن‌هاست اما همه از اداره میراث انتظار دارند.
مرمت و بازسازی آثار تاریخی، کاری نیست که با ۵۰۰ میلیون تومان انجام شود بلکه هزینه‌های بسیار بالایی می‌خواهد و بیشتر از دو یا چند سال طول می‌کشد.
طبق استانداردهای بین‌المللی، ساختمان یک موزه علاوه بر سازه‌ای محکم و مساحتی مناسب، باید از امکانات امنیتی و حفاظتی خوبی برخوردار باشد، مجهز به سیستم تهویه هوا و تنظیم رطوبت محیط باشد، نورپردازی آن به صورت غیرمستقیم بوده و لامپ‌ها و منابع نوری آن قابل رؤیت نباشد که همه این‌ها مستلزم صرف هزینه‌های بالاست.
استان مازندران در حوزه‌های مختلف کشاورزی، صنایع دستی، غذا و گویش‌های محلی از فرهنگ بسیار غنی برخوردار است که نیازمند معرفی و انتقال به نسل‌های آینده است. استانی که به بهانه کشاورزی از صنعتی شدن بازماند و به بهانه گردشگری از حفظ منابع طبیعی، حالا منتظر نگاه مدیران است، بلکه آثار تاریخی خود را از نابودی نجات دهد.
وزیر میراث فرهنگی دولت جدید، اهل مازندران است و اخیرا هم به این استان سفر کرده، امیدواریم با اشرافی که به موضوع دارد به زودی اتفاقات خوبی در استان رقم بخورد.
