بهرام امیراحمدیان: در جهان معاصر روابط بین دولت‌ها بیشتر در بستر روابط اقتصادی و بطور عمده تجاری شکل می گیرد. صادرات کالا و خدمات موجب تنیدگی اقتصادی و بدنبال آن زمینه های روابط سیاسی و دیپلماتیک را گسترش می دهد.
کالاها بویژه کالاهای مصرفی خانوار، نقش مهمی در ارتقای جایگاه کشور صادر کننده در یین مصرف کنندگان کشورهای وارد کننده دارد. برای نمونه هیچ نوع کالای مصرفی وارد شده از روسیه در بازار ایران گردش ندارد. ولی در جامعه عراق کالاهای ساخت ایران گردش زیادی دارد.
ایران بعد از چین دومین کشور صادر کننده به عراق است. در سال ۱۴۰۲ عراق با واردات ۴/۹ میلیارد دلار کالا از ایران، سهمی برابر ۷/۱۸ درصد از کل واردات را بخود اختصاص داده است. از سوی دیگر صادرات عراق به ایران در سال ۱۴۰۲ با ۵۸۵ میلیون دلار سهمی ناچیز در کل واردات ایران داشته (کمتر از یک درصد). ارتقای موقعیت یک کشور در کشور همسایه بستگی به میزان و کیفیت کالاهایی دارد که صادر می کند. به همین سبب تشکلهای صادراتی و استاندارد سازی کالاهای صادراتی، حفظ کیفیت و تداوم و ثبات تامین، می تواند به ثبات بازار و در نتیجه افزایش موقعیت کشور در بین مصرف کنندگان هدف صادراتی گردد.
سفر اخیر رئیس جمهور دکتر پزشکیان به عراق، اگرچه بازتاب وسیعی در رسانه های دو کشور و منطقه داشته است، ولی جنبه های فرهنگی و سیاسی آن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، در حالی که در این گونه دیدارها لازم است هیئت‌هایی از بخش‌های مختلف صنعتی و بازرگانی و کشاورزی و سرمایه گذاران رئیس جمهور را همراهی کمی کردند.
در عین حال در گزارش ها از امضای ۱۴ مورد موافقتنامه بین دو کشور خبر داده می شود. هم چنین با وجود تمایل دو کشور برای آزاد سازی پولهای بلوکه شده ایران در عراق دارند، ولی متاسفانه دولت عراق با محدودیت‌هایی روبروست که از عمده ترین آن تحریم ایران و مانع بزرگFATF است که با وجود مساعی رئیس جمهور پزشکیان در دیدار با مقامات عراق ممکن نشده است. اهمیت روابط با عراق همسایه غربی برای ایران تا بدان اندازه است، که دکتر پزشکیان رئیس جمهوری جدید ایران نخستین سفر خارجی خود را به عراق اختصاص داده است.
رئیس جمهور و هیئت همراه دیداری از بصره در جنوب عراق داشتند که در نوع خود اقدامی شایسته است که برای نخستین بار در برنامه دیدار رسمی روسای جمهور ایران از عراق است. این دیدار بازتابی گسترده داشته و موجب استقبال پر شور شیعیان عراق قرار گرفته گرفته است. همچنین تاکید رئیس جمهور بر جدیت بیشتر در اتمام پروژه راه آهن شلمچه- بصره نشان از اهمیت روابط اقتصادی بین دو کشور دارد.
این و عراق دارای ظرفیت‌های مناسبی برای مشارکت در زنجیره ارزش «ابتکار کمربند و راه» چین برخوردارند. پس از تحریم روسیه از سوی اتحادیه اروپا «کریدور اقتصادی پل نوین اوراسیا» که صادرات چین را از طریق راه آهن و جاده با گذر از آسیای مرکزی به روسیه و از آنجا به بلاروس و سپس لهستان و از آنجا به آلمان منتقل می کرد، از سال ۲۰۲۲ مسدود شده است.
مسیر جایگزین در همین ابتکار، کریدور شماره شش «چین-آسیای مرکزی-آسیای غربی-اروپا» بوده است که با گذر از ایران(در همان مسیر جاده ابریشم تاریخی)، چین را به بازارهای اروپا متصل می کرد. انتظار می رفت که چین با در نظر گرفتن وزن ایران در منطقه و حجم روابط تجاری بین دوکشور، این مسیر را فعال سازد. ولی عملا اتفاقی رخ نداده است.
در این زمینه اگر عراق با ایران با گفت و گو با چین در «ابتکار کمربند و راه»: فعال شوند، می توانند در مسیر جاده ابریشم تاریخی با چین همکاری داشته باشند. چین با گذر از آسیای مرکزی در همان مسیر تاریخی می تواند از مسیرهای ریلی(با اتصال راه آهن ایران به راه آهن عراق و سوریه) با سواحل شرقی دریای مدیترانه و بازارهای اروپایی دسترسی داشته باشد. در این مسیر چین زمینه های بهره مندی از سرمایه گذاری در زیرساختهای حمل و نقل، صادرات کالا(بازارهای منطقه)، واردات مواد خام و انرژی و مهمتر از همه امنیت جاده ها و کالاها و امنیت از مزاحمتهای ایالات متحده بهره مند شود. این مورد مهم می تواند در بین ایران، عراق و سوریه با جدیت دنبال شود.
بخشی از تجارت دو کشور هم به تجارت و مبادله کالا در بازارچه های مرزی اختصاص دارد. بازارچه های فعال تمرچین، مریوان و بانه در ایجاد اشتغال در محدوده های خود نقش مثبتی داشته اند. توجه بایسته به پدیده «کولبری» در منطقه مرزی ایران و عراق، یکی از نقاط منفی دولت جمهوری اسلامی ایران است که نیازمند توجه ویژه دکتر پزشکیان رئیس جمهور محترم است. این مورد بازتاب منفی در روابط بین دو کشور دارد.
یکی دیگر از مسائل گسترش روابط اقتصادی ایران و عراق می تواند تاسیس «منطقه آزاد تجاری مشترک» در مرز های مشترک باشد. در این زمینه آماده سازی بستر های قانونی و حقوقی و هم چنین اقتصادی و زیرساختی ضروری است. فعال سازی و تغییرات ساختاری و ترکیب اعضای کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی بین دو کشور، با توجه به تغییرات و تحولات منطقه ای و کشوری بسیار ضروری می نماید.
وجود کشورهای رقیب منطقه ای در بازارهای عراق، جدیت بیشتر ایران برای حفظ بازارهای صادراتی به عراق را ضروری می سازد. ایران با در نظر گرفتن تغییرات اقلیمی و تبعات منفی ناشی از آن بویژه در زمینه ریزگردهایی که در اثر خشکاندن تالاب‌ها در عراق ناشی و استانهای مرزی ایران بویژه خوزستان را با تهدیدهای زیست محیطی روبرو می سازد، لازم است با جدیدت موضوع را با همکاری با عراق دنبال کند. مدیریت مشترک منابع آبی و استفاده بهینه از آن نیازمند جدیدت و پیگیری دوجانبه است.
آقای پزشکیان در این سفر از اقلیم کردستان عراق دیدار داشته است که در نوع خود از ارزش دیپلماتیک بالایی برخوردار است. وی پیش از سفر به سلیمانیه، وارد اربیل، مرکز اقلیم کردستان عراق شد و با نچیروان بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق دیدار و گفتگو کرد.
رئیس اقلیم کردستان عراق در دیدار با مسعود پزشکیان گفته بود که از خاکش نباید برای اقدام علیه جمهوری اسلامی استفاده شود.مسعود پزشکیان در اقلیم کردستان عراق با مقامات و خبرنگاران به زبان کردی صحبت کرد.
روابط ایران و اقلیم کردستان عراق اخیرا بهبود یافته است. یک سال پیش توافقنامه امنیتی تهران-بغداد برای خلع سلاح احزاب کرد ایرانی و تعطیلی اردوگاه‌های نظامی آنها در اقلیم کردستان اجرایی شد. هم چنین روز پنجشنبه در شهر سلیمانیه، بافل طالبانی رئیس اتحادیه میهنی اقلیم کردستان عراق از آقای پزشکیان استقبال کرد.
آقای پزشکیان در سلیمانیه در آرامگاه جلال طالبانی، از روسای جمهور پیشین عراق ورهبر پیشین حزب اتحادیه میهنی کردستان عراق حاضر شد و به او ادای احترام کرد.آقای پزشکیان در این شهر همچنین در جلسه‌ای با جمعی از سران احزاب اقلیم کردستان عراق دیدار و گفتگو کرد.