مهتاب مظفری سواد کوهی خبرنگار اطلاعات نوشت: سال‌هاست که پرونده پسماند و زباله در مرکز استان و شهر ساری، روی میز مدیران شهری باز است و در رویای تولید برق می‌سوزد.
مدیریت پسماند در چند دهه اخیر به یک چالش مهم و اساسی در بسیاری از جوامع دنیا و از جمله در کشور ما تبدیل شده است. برخی از کشورهای اروپایی ، آمریکایی و حتی آسیایی به پیشرفت‌های خوبی در زمینه مدیریت و کنترل زباله دست پیدا کرده‌اند و برخی دیگر علی‌رغم تلاش‌های صورت‌گرفته هنوز نتوانسته‌اند به یک راهکار علمی و عملی پایدار برای مدیریت، کنترل و کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی زباله برسند.
در کشور ما نیز تاکنون اقدامات زیادی در این زمینه انجام گرفته و هزینه‌های بسیاری صرف شده اما هنوز به نتایج مورد نظر خود نرسیده‌ایم و تا رسیدن به شرایط مطلوب فاصله زیادی داریم.
براساس سرشماری نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵، جمعیت مازندران تقریبا سه میلیون و ۳۰۰ هزار نفر برآورد شده که روزانه بیش از سه هزار تن زباله عادی تولید می‌کنند. این میزان با توجه به زباله‌های تولیدشده توسط گردشگران و ساکنان غیربومی و غیردائمی استان و همچنین انتقال بخش قابل‌توجهی از پسماندهای عادی کشاورزی به مراکز جمع آوری پسماند عادی در فصول مختلف سال افزایش چشمگیری پیدا می‌کند. در این میان، آلایندگی نیروگاه‌های زباله‌سوز نیز موضوعی است که باید موردتوجه مسئولان قرار بگیرد.
طرح جامع مدیریت پسماند
فربد فخاری، رئیس اداره مدیریت زیست‌محیطی آب، خاک و پسماند اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران می‌گوید: آنچه که در مورد نیروگاه‌های زباله‌سوز مورد تأکید ماست این است که اولا ارزش حرارتی زباله‌های ورودی به این سیستم‌ها بالا باشد و از ورود مستقیم زباله‌های تر به مخازن که تقریبا ۷۰ درصد از زباله‌های تولیدی را تشکیل می‌دهد جلوگیری شود .
همین‌طور باید از بازگشتی‌های حاصل از فعالیت کارخانه‌های کمپوست به عنوان ورودی استفاده شود. این موضوع هم موجب کاهش مصرف انرژی اولیه خواهد شد و هم میزان برق تولیدی را افزایش می‌دهد. از طرفی آلاینده‌های خروجی از این کارخانه‌ها از جمله ذرات خاکستر و گازهای تولیدشده که بسیار سمی و خطرناک هستند باید به روش کاملا اصولی و مطابق با استانداردهای روز جهانی توسط فیلترهای مرغوب و باکیفیت، کنترل و ساماندهی شوند.
در مراکزی هم که از روش کمپوست استفاده می‌شود، خطوط تفکیک باید به شکلی طراحی واجرا گردد که بالاترین راندمان را داشته باشد تا ذرات شیشه و پلاستیک وارد کمپوست نشود و میزان بازگشتی زباله به کمترین مقدار خود برسد. بدین ترتیب، کود نهایی مطابق با استانداردهای وزارت جهادکشاورزی تولید خواهد شد.
وی کنترل و مدیریت شیرابه‌های زباله را از مهمترین موضوعات مدیریت پسماند می‌داند و می‌گوید: این کار باید با استفاده از سیستم‌های تصفیه کارآمد و با به کارگیری نیروهای متخصص انجام شود. خوشبختانه در بازنگری طرح جامع مدیریت پسماند، نسبت به افزایش ظرفیت پروژه‌های فعلی و استفاده از روش‌های تکمیلی برای مدیریت پسماند و کاهش میزان زباله‌های دفنی در مراکز پسماند نگاه ویژه‌ای شده که امیدواریم با اختصاص اعتبارات دولتی لازم، پروژه‌های نیمه‌تمام هرچه سریعتر به اتمام برسد و ظرفیت پروژه‌های در حال اجرا نیز افزایش یابد.
اهمیت نقش مردم و رسانه‌ها
این مسئول زیست‌محیطی در رابطه با تصویب قوانین پسماند می‌گوید: قانون مدیریت پسماند در سال ۱۳۸۳ و آیین‌نامه اجرائی آن در سال ۱۳۸۴ تهیه و به همه دستگاه‌های اجرایی ابلاغ شد. این قانون مشتمل بر۲۳ماده و ۹ تبصره است که براساس ماده ۲۳ آن، سازمان حفاظت از محیط زیست، وظیفه نظارت بر حسن اجرای قانون را بر عهده دارد. براساس ماده ۷همین قانون، مدیریت اجرایی پسماندهای عادی تولیدشده در شهرها و روستاها به غیر از پسماندهای صنعتی و بیمارستانی، برعهده دهیاران، بخشداران و شهرداران است و به موجب تبصره ذیل ماده ۱۰ آئین‌نامه اجرایی، راهداری‌ها باید در مدیریت پسماندهای حریم جاده‌ها و اماکن بین‌راهی با بخشداری‌ها همکاری لازم را داشته باشند.
فربد فخاری تأکید می‌کند: مردم به‌عنوان اولین حلقه زنجیره مدیریتی پسماند و در جایگاه تولیدکننده اصلی پسماند عادی، نقش بسیار مهمی در کاهش میزان تولید زباله و رعایت اصل تفکیک زباله در مبداءدارند. ما اول باید تلاش کنیم زباله کمتری داشته باشیم و بعد اصل جداسازی زباله را در منازل و محل کار خود رعایت کنیم.
برای رسیدن به این هدف، حتما باید فرهنگ‌سازی و آموزش‌های لازم از محیط خانواده و مدارس و مراکز ابتدایی آغاز شود که به طور قطع، مدیران اجرائی پسماند، رسانه‌ها، خبرگزاری‌ها و صداو سیما نقش بسیار مهمی در این زمینه ایفا می‌کنند. اگر مردم بدانند که با اقداماتی نظیر کنترل و کاهش زباله‌های تولیدی و تفکیک آن‌ها تا چه اندازه می‌توانند در مدیریت نهایی پسماند مؤثر باشند، حتما همکاری لازم را خواهند داشت.
با کاهش تولید و تفکیک زباله از مبدا ء، علاوه بر کاهش هزینه‌های جمع‌آوری زباله و انتقال صحیح آن به مراکز دفن، بخش بزرگی از زباله‌های قابل‌بازیافت که ارزش اقتصادی هم دارد در همان مراحل اولیه جداسازی شده و از آلودگی‌های بعدی نیز مصون می‌ماند.
با این روش، دیگر نیاز به استفاده از تجهیزات مکانیکی یا تفکیک دستی توسط افرادی که معمولا به شکل سنتی و در شرایط غیربهداشتی و نا ایمن در مراکز دفن زباله اقدام به جداسازی می‌کنند نیست و با توجه به کاهش میزان زباله‌های منتقل‌شده به مراکز دفن، میزان فشار وارده به این مراکز نیز که روز به‌روز به ارتفاع زباله‌های دپوشده در آن‌ها اضافه می‌شود کاهش می‌یابد.
نکته دیگر، ذی‌نفع بودن شهرداری‌ها در اجرای طرح تفکیک زباله از مبداء است. در حال حاضر کار جداسازی زباله در مقصد و در محل دفن و دپوی زباله انجام می‌شود که مشخص نیست درآمد ناشی از آن به جیب چه کسانی می‌رود اما با اجرایی شدن این طرح، کلیه درآمدهای حاصل برای ساماندهی زباله و پسماند استان هزینه شده و پروژه‌های نیمه‌تمام کمپوست و زباله‌سوز مازندران به بهره‌برداری خواهد رسید.
فرسودگی تجهیزات در زباله‌سوزها
امید حسن‌زاده مقیمی، سرپرست سازمان مدیریت پسماند استانداری مازندران می‌گوید: در حال حاضر ۶ کارخانه کمپوست و دو نیروگاه زباله‌سوز در مازندران وجود دارد که برخی از آن‌ها به دلیل فرسودگی تجهیزات و ماشین‌آلات، راندمان لازم را ندارند. به عنوان مثال، کارخانه زباله‌سوز ۲۰۰ تنی نوشهر امروز با ظرفیت ۱۷۰ تن و کارخانه کمپوست ۲۵۰ تنی بهشهر با ظرفیت ۱۱۰ تن زباله در روز کار می‌کند که امیدواریم در آینده‌ای نزدیک با راهکارهای عملی سازمان پسماند ، تجهیزات لازم برای تکمیل ظرفیت و به‌روز کردن دستگاه‌ها فراهم شود.
وی تأکید می‌کند: استان مازندران به دلیل حاصلخیزی خاک و منابع طبیعی، امکان اضافه کردن سلول‌های دفن بهداشتی زباله را ندارد. ما باید به سمت کاهش تولید زباله و اجرای دقیق طرح تفکیک زباله از مبدا ءحرکت کنیم و برای رسیدن به این هدف، نیازمند همکاری همه مردم و دستگاه‌های اجرایی و نظارتی ذیربط مثل شهرداری‌ها، آموزش و پرورش، فرمانداری، صدا و سیما و دادگستری هستیم. اجرای این طرح باید از منازل و مدارس شروع شود و نهادهای آموزشی و رسانه ملی باید در این زمینه فرهنگ‌سازی کنند.
مقیمی می‌افزاید: انتخاب تکنولوژی برای سوزاندن زباله باید بر اساس ارزش حرارتی زباله و آنالیز ترکیب فیزیکی و شیمیایی پسماند انجام شود. در حال حاضر دو واحد کارخانه زباله‌سوز در شهرهای ساری و نوشهر مستقر هستند که کارخانه ساری هنوز به بهره‌برداری نرسیده و کارخانه نوشهر هم راندمان مطلوبی ندارد. امیدواریم با جذب اعتبارات دولتی، کارخانه زباله‌سوز ساری هرچه سریعتر به بهره‌برداری برسد. در حال حاضر ما نیروگاه زباله‌سوز در مقیاس بزرگ در کشور نداریم و تکنولوژی هم که امروز از آن استفاده می‌کنیم از کشور چین آورده‌ایم.
کارخانه‌های کمپوست ما نیاز به واردات ندارند و اکثر قطعات و تجهیزات آن‌ها در داخل کشور تولید می‌شود اما در نیروگاه‌های زباله‌سوز، تمام دستگاه‌ها وارداتی هستند و ما شرکت‌های داخلی که مورد تأیید باشند و بتوانند آن‌ها را تولید کنند نداریم.
برای رفع کامل آلایندگی‌ها در کارخانه‌های زباله‌سوز، تنها راه‌حل علمی و عملی، استفاده از روش‌های تلفیقی است. در تمام کشورهای پیشرفته نیز از سیستم مدیریتی تلفیقی استفاده می‌کنند.
او گریزی هم به وضعیت تصفیه‌خانه‌های شیرابه در استان می‌زند و می‌گوید: در استان‌های شمالی کشور فقط دو تصفیه‌خانه شیرابه استاندارد وجود دارد که یکی در شهر بابل است و دیگری در «پشت‌کوه» شهر ساری. یک تصفیه‌خانه هم در شهرستان نور قرار دارد که به صورت تلفیقی کار می‌کند و سپتاژ خانگی و شیرابه زباله را با هم تصفیه می‌کند. خوشبختانه آب تصفیه‌شده در این تصفیه‌خانه‌ها موردتأیید اولیه آزمایشگاه‌های محیط زیست قرار گرفته و به مصرف کشاورزی می‌رسد.