علی البرزی- این روزها مباحث گوناگون درباره ضرورت افزایش جمعیت، نقل محافل و رسانه ها است و مهم‌ترین این دیدگاه‌ها هم حول محور چگونگی ترغیب و تشویق مردم و به ویژه جوانان به فرزند آوری و سیاست های تشویقی در این باره متمرکز شده است.
از سوی دیگر کارشناسان و جامعه شناسان اجتماعی و همچنین اساتید حوزه جمعیت شناسی در کشور، نسبت به اجرای دقیق سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب مرتبط با جمعیت تاکید دارند.
سیاست‌هایی که اگر به درستی و به صورت دقیق در مسیر اجرایی خود قرار گیرد، می‌تواند بسیاری از موانع و چالش‌های این روزها در حوزه جمعیت را هموار کند، برای واکاوی بیشتر شرایط و وضعیت جمعیت کنونی کشور با سیدرضا معینی استاد جمعیت‌شناسی و عضو هیات علمی دانشگاه به گفت وگو نشستیم.
معینی گفت : در جمعیت شناسی تئوری گذار جمعیتی مطرح می شود که براساس این تئوری جمعیت از یکسری مراحل انتقالی عبور می‌کند، اگرچه تا دهه ۷۰ قرن ۲۰ ارائه کنندگان این تئوری مورد انتقاد قرار گرفتند که در کشورهای در حال توسعه مراحل مورد نظر آنها محقق نشده است اما از دهه ۷۰ به بعد با شروع کاهش باروری در بسیاری از کشورهای درحال توسعه مسجل شد که این تئوری در همه جمعیت‌ها صادق است.
معینی افزود: برخلاف این تئوری حرکت کردن شاید توان بسیاری را از برنامه ریزان بگیرد و در نهایت هم پاسخگوی خوبی برای جامعه نباشد، زمانی که باروری کاهش پیدا کرده است باید به دنبال این باشیم که دلیل آن چیست و با برطرف کردن علت، معلول را ساماندهی کنیم.
به گفته وی، قانون برای تغییر وضعیت نقش موثری دارد، در حال حاضر مقرراتی که برای افزایش جمعیت در نظر گرفته شده کافی به نظر می‌رسد اما به طور کامل و در همه سازمان ها و ادارات اجرایی نمی‌شود، درباره مقررات جمعیتی برخی قوانین که مطرح شده بود در عمل اجرا نشد، مواردی مانند اضافه شدن مرخصی زایمان از ۶ ماه به ۹ ماه -که در کشورهای اروپایی روی این موضوع با هم مسابقه گذاشته‌اند و حتی به پدر هم مرخصی می‌دهند- در کشور ما به طور کامل و بدون قید و شرط اجرایی شود مشوق مناسبی است.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر در بحث قوانین موجود هم برای اجرا با مشکلاتی همراه است، ایجاد مهد کودک در کنار ادارات، بالا بردن حق اولاد و سرانه درمان هم در حال حاضر در همه بخش‌های دولتی و خصوصی به صورت یکنواخت اجرا نمی شود و این موضوع از جمله موانع این مسیر است.
*موضوع مهم و پیچیده «جمعیت»
به باور این استاد دانشگاه، جمعیت مقوله پیچیده‌ای است که باید همه جانبه مورد بحث و بررسی قرار گیرد اما درباره بحران جمعیتی باید عنوان کنم این واژه بار منفی فراوانی را همراه دارد.
بحران جمعیتی بیشتر در رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفته و باید از این نکته غافل نشد که فضای رسانه‌ای با فضای جمعیت شناسی متفاوت است، در رسانه گاهی ممکن است مطالبی را مبالغه آمیز مطرح کنند که جایز نیست یا مطالبی که اهمیت دارد آنچنان مورد توجه قرار نگیرد اما ما در جمعیت‌شناسی به دور از فضای رسانه‌ای تنها با جمعیت سروکار داریم.
*ضرورت توجه به «پنجره جمعیتی»
معینی گفت: پنجره جمعیتی زمانی اتفاق می افتاد که سهم جمعیت در گروهی که به آن گروه سنی فعال از نظر اقتصادی گفته می‌شود بیشتر باشد .یعنی جمعیتی که از ۱۵ تا ۶۴ سال سن دارد نیرویی به حساب می‌آید که در سن کار قرار دارد. در حال حاضر بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰، ۹/۷۰ درصد جمعیت ایران بین سنین ۱۵ تا ۶۴ سال قرار دارند. در سال ۵۵ به جای این ۷۰ درصد تنها ۵۲ درصد جمعیت کار داشتیم، یعنی ۲۸ درصد به جمعیت ما در این مقطع سنی اضافه شده است، بنابراین این پنجره جمعیتی فرصتی است که ارائه شده و سهم زیادی از جمعیت که آماده کار و فعالیت هستند می‌توانند چرخ‌های اقتصادی کشور را بچرخانند.
این جمعیت شناس با بیان اینکه پنجره جمعیتی چند دهه طول می‌کشد تا سپری شود اظهار داشت: باید به حال بپردازیم و با برنامه‌ریزی برای آینده طرح ریزی کنیم، در فاصله سال ۸۵ تا ۹۰، ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر به دانش‌آموختگان مقطع عالی اضافه شده است، از این نیرو چه استفاده‌ای می‌کنیم؟ در حالی که باید اینها را در مسیرهایی که به توسعه منتهی می‌شود هدایت کنیم، دغدغه دهه‌های طولانی آینده را داریم و از فرصتی که هم‌اینک در اختیار ما گذاشته شده بهره لازم را نمی‌بریم.
*برنامه ریزی دقیق می خواهیم
وی با بیان اینکه برنامه‌ریزی آینده بر پایه محورهایی است که در زمان حال در اختیار داریم، خاظرنشان کرد: اگر محورهای زمان حال ما تقویت نشده و درست هدایت نشود چگونه می‌توانیم به آینده بپردازیم، ۴-۳ دهه در موقعیت پنجره جمعیتی قرار خواهیم داشت، اگر به این مرحله به خوبی پرداخته شود می‌توانیم بهره‌برداری آن را در آینده شاهد باشیم اما اگر غافل شویم بار فراوان و آسیب‌هایی را به همراه خواهد داشت، اگر جوان تشکیل زندگی دهد خود به خود به افزایش جمعیت کمک می‌کند.
معینی تاکید کرد: زمانی که ما در زمان حال، سیر جمعیت را بخوبی هدایت کرده باشیم دلگرمی‌های لازم به وجود می‌آید که واحدهای جمعیت راه آینده خود را پیدا کنند و زمانی که فرد آینده روشنی را در پیش رو ببیند باکی از اینکه به تعداد افراد خانواده اضافه کند نخواهد داشت.
*تمرکز روی کیفقیت جمعیت داشته باشیم
این عضو هیات علمی دانشگاه گفت : تمرکز بر گذشته در روشن کردن وضعیت فعلی جمعیت موثر است، زمانی که به گذشته نگاه کنیم می‌بینیم بر خلاف دهه اول انقلاب که با رشد جمعیت بالای ۹/۳درصد در سال روبه‌رو بودیم برخی مسائل به صورت غیرمستقیم در کاهش جمعیت کشور موثر واقع شده است، برای مثال می‌توان به آگاهی‌رسانی و تکنولوژی‌های مرتبط با این موضوع اشاره کرد، در ابتدای انقلاب میزان باسوادی به نسبت سال ۱۳۹۰ پایین‌تر بوده است.در سال ۵۵ حدود ۵۳ درصد جمعیت در روستا زندگی می‌کردند و درصد خانواده‌هایی که برق داشتند اندک بوده است اما بعد به زمانی می‌رسیم که ۵/۹۹ درصد واحدهای مسکونی از نعمت برق برخوردارند، همزمان با برق تلویزیون هم وارد خانواده‌های روستایی شد و با اطلاع‌رسانی و بالارفتن میزان آگاهی‌های افراد سطح توقعات و آرمان‌ها در زندگی شهری و روستایی دستخوش تغییراتی شد، بنابراین این آگاهی‌ها زمینه کاهش باروری در جامعه را ایجاد کرد.
وی تاکید کرد : با توجه به این شرایط حرکت برخلاف آگاهی جمعیت و در جهت عکس مراحل انتقالی جمعیت، تبعات بسیاری را همراه دارد، به نظر من این زمان نباید به موضوعات کمّی آنچنان اهمیت دهیم بلکه باید به موضوعات کیفی بپردازیم، در موقعیت کنونی به تامین کیفیت جمعیت چقدر پرداخته‌ایم که می‌خواهیم جمعیت در آینده از نظر کمیت بالا برود؟
*نقش مهم رسانه در کمیت و کیفیت جمعیت
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه بدون تردید عوامل بیرونی در تغییر جمعیت موثر است و اگر عوامل بیرونی را رسانه‌ها در نظر بگیریم با حضور تلویزیون در روستا و بالا بردن آگاهی افراد زمینه‌های کاهش باروری فراهم شد، تصریح کرد: رسانه‌های نوشتاری، دیداری و گفتاری در جمعیت تاثیرگذار است اما از نظر دور نداریم که کشور ما از نظر رسانه تنها منحصر به رسانه‌های داخلی نیست، در برخی روستاها امکان استفاده از ماهواره‌های خارجی به مراتب ساده‌تر و راحت‌تر از شهر است، وجود رسانه‌های خارجی بی‌شک در شکل دهی تفکر و عمل مردم درباره مسائل گوناگون از جمله جمعیت دخالت دارد.