اقتصاد ۲۴ نوشت: مناظره‌های راند دوم رقابت انتخاباتی میان مسعود پزشکیان و سعید جلیلی در حالی به اتمام رسید که مساله FATF و برجام به جدال اصلی میان این دو کاندیدا تبدیل شد.
هر چند محور بحث در ابتدا، مساله ۶۰ درصد از شهروندانی بود که در انتخابات شرکت نکردند و در نهایت هر دو نامزد انتخاباتی بر تلاش برای شنیده شدن صدای این جمعیت بزرگ که رای نداده بود، تاکید داشتند، اما در نهایت زمان داغ مناظره را باید ۲۰ دقیقه پایانی مناظره اول و تمامی دقایق مناظره دوم دانست که دو طرف تسلسل وار و بدون توقف درباره برجام و FATF و اقتصاد با هم وارد یک جدال لفظی جدی شدند.
این بحث، اما در وضعیتی مطرح است که کارشناسان FATF گزارش‌های رسمی کشور‌ها را در مورد شفافیت مالی، قوانین مالیاتی و... ملاک قرار داده و میزان ریسک سرمایه‌گذاری در یک کشور را اعلام می‌کنند. تنها سه کشور ایران، کره شمالی و میانمار در لیست سیاه قرار دارند.
منتقدان جلیلی از مناظره‌های گذشته تا حال
البته که سعید جلیلی به تکذیب شدن حرف هایش و حملات به این سخنانش احتمالا عادت کرده است. کما این که در سال ۱۳۹۲ نیز «علی‌اکبر ولایتی» با حمله شدید به شیوه مذاکرات هسته‌ای با حضور «سعید جلیلی» گفت: میز مذاکره کلاس فلسفه نیست.
معصومه ابتکار نیز اخیرا درباره سعید جلیلی و مدل مذاکرات وی گفته است: «در بحث سیاست خارجی آقای جلیلی به صراحت بار‌ها و بار‌ها مانع به نتیجه رسیدن برجام شد، بار‌ها و بار‌ها طیف و تفکر ایشان مانع به ثمر رسیدن مذاکرات مربوط به FATF شد که آقای پورمحمدی هم در مناظرات به آن اشاره کرد، چنانچه آقای ولایتی هم به صراحت گفت آقای دکتر جلیلی مانع شد.»
پورمحمدی در نشست خبری خود در تسنیم و در پاسخ به سوال ایلنا، مبنی بر اینکه آیا آقای جلیلی اجازه ندادند FATF را تصویب کند؟ گفته بود: «من بنا ندارم به کسی نسبت خلاف بزنم، آقای جلیلی و یکی از فرماندهان جنگ در ملاقاتی که داشتیم بیان داشتند که شک داریم به صحت و درستی آقایان و باید منافع کشور در اولویت باشد و باید سیاست‌ها تنظیم شود.۱۰ سال است که FATF گلوی ارتباطات مالی کشور را گرفته است و اجازه نمی‌دهد. کشور‌ها رویشان نمی‌شود که بگویند تحریم‌های آمریکا مانع است بیان می‌کنند که FATF نمی‌گذارد حتی چین و روسیه این موضوع را بیان می‌کنند. ما در FATF منطقه‌ای ورود داشته‌ایم که باید از این موضوع استفاده کنیم.»
زخم افشاگری پورمحمدی همچنان تازه است
پورمحمدی البته در مناظره چهارم دور اول مناظره‌ها نیز بدون اشاره به شخص خاصی می‌گوید: «برخی از نامزد‌ها جاده صاف‌کن تحریم‌ها هستند. برخی از این آقایان تحریم و رنج و عذاب ایران را فرصت و نعمت می‌دانستند و همچنان می‌دانند.»
بسیاری از کارشناسان خطاب این سخنان پرومحمدی را نیز سعید جلیلی دانسته بودند. البته پیش از این نیز و در دومین جلسه مناظره‌های دور اول بود که پورمحمدی خطاب به سعید جلیلی گفت: آقای جلیلی در سال ۹۲ در پایان جلسه به من گفت تو مسئول باشی قبول داریم، اما آقایان را قبول نداریم!
مصطفی پورمحمدی، در مناظره دوم روند مخالفت سعید جلیلی را اینگونه توضیح می‌دهد: «من صادقانه می‌گویم و به دوستان هم ارادت دارم، اما باید با مردم صادق باشیم، ولی به چند نمونه اشاره می‌کنم. مثلاً برادر عزیزمان جناب آقای جلیلی، اول که نسبت به تحریم‌ها مواضع معلومی دارد و نمی‌خواهم تکرار کنم. یاد دارم در شورای عالی امنیت ملی موضوع FATF مطرح شد که سال ۹۵ بود. من و آقای طیب‌نیا دعوت شدیم که عضو شورای عالی ضدپولشویی بودیم. آنجا به بحران‌های تبادل مالی اشاره کردم و گفتم برجام هم نباشد این شرایط ما را گرفتار می‌کند. آقای جلیلی پایان جلسه به من گفت آقای پورمحمدی تو مسئول باشی ما قبول داریم، اما آقایان مسئول باشند ما قبول نداریم. گفتم آقا اصل مطلب را که اشکال وجود دارد بپذیریم و بعد با هم به شروط و قیودی برای حل مشکل باید برسیم. هفت تا هشت سال از آن روز گذشته، اما مدام به اقتصاد فشار آمده است.»
جدال بر سر FATF
این سخنان پورمحمدی در همان جلسه با سکوت و عدم پاسخگویی سعید جلیلی رو به رو شد و در جلسه بعد نیز دفاع بسیار ضعیف جلیلی را در پی داشت، اما با واکنش‌های گسترده در جامعه همراه شد.
در واقع مصطفی پورمحمدی در جعبه سیاهی را باز کرده بود که جلیلی و تیم همراهش به راحتی نمی‌توانستند آن را دوباره ببندند، و افشاگری این بود که خود جلیلی نیز می‌داند کشور به FATF نیاز دارد، اما او به دلیل دشمنی با دولت روحانی در برابر اجرای آن مقاومت و ایستادگی می‌کند.
پس از همین افشاگری بود که جلیل محبی در حساب شخصی خود در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: سکوت جلیلی درخصوص جمله‌ای که پورمحمدی درباره FATF نقل کرد تایید سخنان او بود. در این صورت جلیلی پشت پرده با FATF موافق است و فقط با اجرای آن در دولت روحانی مخالف بوده است.
پس از این افشاگری بود که محمدجواد ظریف در دیدار انتخاباتی اش در مازندران خطاب به سعید جلیلی گفت: «به خاطر اینکه روحانی بود اجازه ندادند به توافق FATF نزدیک شویم. به خاطر اهداف سیاسی مردم را بیچاره کردید چه می‌خواهید از جان مردم.»
در واقع ریشه بحث‌های مناظره اول در راند دوم انتخابات را باید در بیش از ۷ سال معطلی پیوستن ایران به گروه ویژه اقدام مالی (FATF) دانست. مساله‌ای که هرچند سعید جلیلی اکنون تلاش می‌کند که خود را از آن مبرا کند، اما در نهایت به نظر می‌رسد او به دلایل رقابت‌های سیاسی و جناحی، با علم به نیاز کشور برای پیوستن به این پیمان، آن را گروگان گرفته است.
سعید جلیلی آنچه کرد و آنچه واقعا می‌اندیشد!
اما چرا روش‌های سعید جلیلی در این سال‌ها همواره با انتقادات بسیار همراه بوده است. «کار دیپلماسی مثل فرش ایرانی است که میلی‌متری جلو می‌رود. دیپلماسی ما نیز ظریف و دقیق است.» این گفته سعید جلیلی، دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی ایران است که در بحبوحه مذاکرات هسته‌ای اواخر دهه ۸۰ خورشیدی، سعی داشت طولانی شدن آن را اینگونه توجیه کند. مذاکراتی که در دوره فعالیت وی شش سال به طول انجامید و با چند قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل و وضع تحریم‌های جدید همراه بود و به نتیجه مثبتی نرسید.
واژه‌های «ظرفیت» و «تهدید» تکه کلام سعید جلیلی در گفتمان سیاسی‌اش است که بازتاب‌دهنده نظرات وی نیز می‌تواند باشد. جلیلی که در سال ۱۳۹۲ یعنی زمانی که همچنان دبیر شورای عالی امنیت ملی بود برای نخستین بار پا در رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری گذاشت و با جلب چهار میلیون رای پایین‌تر از حسن روحانی و محمد باقر قالیباف قرار گرفت، در سال ۱۴۰۰ برای بار دوم به این رقابت‌ها آمده است، اما در محافل سیاسی از او به‌عنوان کاندیدای پوششی در حمایت از ابراهیم رئیسی یاد می‌شود.
منتقدان سعید جلیلی، او را متهم می‌کنند که در طول شش سال که رهبری مذاکرات را برعهده داشت، آن را بدون دلیل طولانی و کشدار کرد. اما جالب این است که جلیلی آن را نکته منفی نمی‌داند: «چه کسی گفته طولانی شدن مذاکرات غلط است؟! در حال حاضر گفتگو‌هایی بین آمریکا و برخی کشور‌ها وجود دارد که بیش از ۲۰ سال به طول انجامیده است.»
توجه کنید جلیلی اساسا این طولانی شدن را نه تنها نکته منفی نمی‌داند که حتی گاه از آن دفاع نیز می‌کند و ابدا در پشت این دفاع به زیان‌های اقتصادی وارد شده به کشور نیز نمی‌اندیشد.
مخالفت علنی و آشکار جلیلی با برجام
جلیلی در دورانی که درگیر مبارزات انتخاباتی نباشد نیز دلیلی برای انکار مخالفتش با برجام نمی‌بیند و پس از امضای برجام در تیر ۱۳۹۴، نیز در سخنرانی‌های خود گاه و بی‌گاه به این موضوع می‌پرداخت به طوری که در فروردین ۱۳۹۵ در دانشگاه گیلان گفت: «اگر بنده به ریاست جمهوری می‌رسیدم، برجام را امضا نمی‌کردم؛ چراکه اندیشه بنده متفاوت است.»
وی در آبان ۱۳۹۵ در دانشگاه شهید رجایی نیز گفت: «طوری از برد-برد صحبت می‌شد که انگار مشابه برد دشمنان هم نصیب ما خواهد شد، ولی کم کم آشکار شد که بُرد آن‌ها فوری، قطعی و کامل و بُرد ما موکول به، اما و اگرهاست.»
سعید جلیلی در اسفند ۱۳۹۵ نیز اظهار کرد: «کسانی که می‌گفتند دیپلماسی، بیانیه خواندن نیست اکنون در برابر نقض برجام به‌جز بیانیه‌خوانی چه کاری انجام می‌دهند؟»
بعد از این انتخابات و خروج آمریکا از برجام، سخنان سعید جلیلی تند و تیزتر شد. جلیلی در خرداد ۱۳۹۷ در توییتی نوشت: «برجام مانند این بود که ماشین یک میلیونی را به مبلغ یک میلیارد خریداری کنی، اما طرف مقابل بعد از آنکه بخشی از پول را از ما گرفت، از دادن ماشین خودداری و با ماشین فرار کند و بعد شرکای او به شما بگویند باید بقیه اقساط ماشین را بدهید و بعد هم گفته شود یک مزاحم از معامله خارج شد.»
این توییت واکنش‌هایی را در پی داشت به طوری که حمید ابوطالبی، مشاور سیاسی روحانی در پاسخ به جلیلی گفت: «شما شش سال پشت فرمان این ماشین بودید؛ آنقدر از چراغ قرمز گذشتید، ورود ممنوع رفتید، توقف مطلقا ایستادید و ... تا خسارت‌ها و جریمه‌های آن هزار برابر قیمت ماشین شد، سپس ماشین را به دره فصل هفت منشور انداخته و گفتید این‌ها کاغذ پاره است. این ارثیه دوران شوم ماشین‌بازی و تمرین رانندگی جنابعالی است.»
جلیلی، اما همچنان به سخنان انتقادی خود علیه برجام ادامه داد و حتی اذعان کرد که از ابتدا مخالف بوده است: «امروز یک آقایی گفته است جلیلی از ابتدا با برجام مخالف بوده؛ بله، مخالف بودیم. بنده طبق وظیفه‌ام حتی قبل از اینکه در مجلس و شورای عالی این مخالفت را مطرح کنم، به آقای رئیس جمهور نامه نوشتم؛ آن را رسانه‌ای هم نکردم. گفتم به نظر ما می‌رسد که به این توافق ایرادات جدی وارد است؛ نه آنکه بگذاریم بعدا که خطا‌ها رو شد بیاییم و بگوییم.»
تمایل صریح جلیلی به رابطه با چین و روسیه به جای الباقی جهان
او به تدریج دیدگاه‌های خود در سیاست خارجه را شفاف‌تر کرد و به طور واضح گفت که تمایلی به مذاکره و ارتباط با آمریکا و اروپایی‌ها ندارد. وی در دی ماه ۱۳۹۹ گفته بود: «ما در دنیا نزدیک ۲۰۰ کشور داریم. چه کسی گفته این دنیا فقط آمریکا و چند کشور اروپایی است؟ ما فقط در همسایگی‌مان ۱۵ کشور داریم که این‌ها وارداتشان یک چیزی نزدیک به هزار میلیارد دلار است که خیلی بازار مهیا و فراهمی است برای شما و اتفاقاً اکثر این‌ها بسیاری از آن تولیدات شما را نیاز دارند. اتفاقا ما باید تاکید کنیم روی تعامل سازنده و گسترده با جهان و جهان آمریکا و چند کشور اروپایی نیست. ما باید این ضعف را جبران کنیم.»
وی همچنین بار‌ها به تمایل برای گسترش رابطه با چین و روسیه اشاره کرده است: «مثلاً چین امروز یک قدرت بزرگ در دنیاست و رئیس‌جمهور آن می‌آید ایران می‌گوید من آماده‌ام با شما روابط راهبردی داشته باشم و در عرصه‌های مختلف اقتصادی پیشنهاد می‌دهد، خب این یک فرصت است دیگر. فرصت‌های زیادی داریم. خود روسیه یا همسایگان‌مان همین‌طور».
اما آنچه در مناظره روی داد این حد از شفافیت در نظرات جلیل درباره برجام و FATF و رابطه با جهان نبود، بلکه حتی به نظر می‌رسید، سعید جلیلی بعد از ۱۱ سال حضور در اردوی آمادگی برای ریاست جمهوری و سه بار پیش از این کاندیدا شدن، سعی می‌کند محتاط‌تر نظراتش را بیان کند و البته که مسعود پزشکیان نیز به وضوح از او می‌خواست که در بیان نظراتش صراحت داشته باشد و بار‌ها رو به دوربین اشاره کرد که ایشان (سعید جلیلی) مخالف برجام و FATF و رابطه با جهان است.
شاید بهتر باشد جلیلی دستکم حالا دقیق به جامعه هدفش برای کسب رای توضیح بدهد که برنامه او بدون ارتباط بانکی با جهان درباره وضعیت فروش نفت و ارتباط با جهان و ادعای ۲۰۰ کضور چیست، وقتی ایران حتی در بازگشت پول نفت خود از کشور چین نیز به مشکل برخورده است.
