ضمیمه دانش امروز روزنامه اطلاعات نوشت: برخی غارها فقط یک حفره کوچک‌ هستند که فقط یک نفر می‌تواند وارد آن شود و برخی دیگر، گذرگاه‌ها و اتاقک‌های تو در تو دارند. گاهی غارها در صخره‌های ساحل دریا بر اثر حمله موج‌ها به بخش‌های جدید سنگ‌ها ایجاد می‌شوند.

فشار آب و بلورهای ریز نمک به آرامی صخره‌های ساحلی را تخریب می‌کند. ممکن است غارهای طولانی و تونل مانندی در یخچال‌ها یعنی جایی که آب ناشی از ذوب یخ و برف، از زیر یخ‌ها عبور می‌کند، ایجاد شود.

در نواحی آتشفشانی هم می‌توان غارهای مشابهی دید که در اثر ایجاد شکاف در جویباری از گدازه‌های آتشفشانی ایجاد شده‌اند. غارها همیشه تصویری از خفاش‌های وارونه، استالاگمیت‌ها و استالاکتیت‌ها که از کف و سقف روئیده‌اند و حفره‌هایی تاریک و نمناک که به نظر انتهایی ندارند را در ذهن زنده می‌کنند. اما همین حفره‌های سیاه و نمور و لایتناهی، سرگرمی و زمینه مطالعات بسیاری از پژوهشگران هستند که برای نفوذ به اعماق آن‌ها جان خود را به خطر می‌اندازند.

غار ماموت، طولانی‌ترین غار جهان

این غار بزرگ در کنتاکی آمریکا واقع شده طولانی‌ترین ساختار غاری در جهان است و طولی بیش از 600 کیلومتر دارد که می توان درون آن ستون‌های غول‌پیکر عمودی به ارتفاع بیش از 50 متر یا حفره‌هایی به عمق 32 متر را مشاهده کرد.

راهروها و اتاق‌های این غار به‌واسطه کریستال‌های سفید گچی تزئین شده‌اند و در مسیرهای مختلف می‌توان مجسمه‌های رنگی استالاکتیت‌ها و استالاگمیت‌ها را در کنار دیگر سازه‌های غاری مشاهده کرد.

در میان عمیق‌ترین حفره‌های این غار دو رود «اکو» و «استیکس» جریان دارند و در تاریکی مرموز و مطلق آن عجیب‌ترین و نادرترین گونه‌های جانداران از قبیل ماهیان کور، عنکبوت‌های شبح‌وار سفید و سوسک‌های کور در حال پرسه زدن هستند.

این غار بزرگ مجموعه‌ای از انواع غارها، تالارها، گنبدها، آبشارها و برکه‌هایی با آب زلال است. این غار به‌احتمال زیاد از ۲۴۰میلیون سال پیش شروع به ساخته شدن کرده‌است و اشیا کشف‌شده در آن نشان می‌دهد که ۵۰۰سال قبل از میلاد انسان‌ها در دهانه آن زندگی می‌کرده‌اند.

یکی از دیدنی‌های غار بدن مومیایی شده سرخپوستی به نام «ژان گمشده» است که گویا در ۱۴۰۰سال پیش براثر سقوط تخته سنگی کشته شده و به شکلی طبیعی بدن وی سالم مانده است. این غار در سال ۱۷۹۹توسط یک شکارچی کشف شد. طول راهروهای زیر زمینی این مجموعه عجیب که تاکنون شناخته شده به بیش از 240کیلومتر می‌رسد.

غار فیشر ریج

این غار نیز در کنتاکی آمریکا واقع شده است که 181 کیلومتر طول دارد و در سال 1981 توسط گروهی از غارنوردان میشیگانی از انجمن غارشناسی ملی کشف شد. این غار در نزدیکی سیستم غاری ماموت قرار گرفته است و درصورتی‌که بتوان میان این دو غار اتصالی پیدا کرد، وسعت این سیستم غاری به بیش از 800 کیلومتر افزایش پیدا خواهد کرد. رد پاها، رد عصا و نقش و نگار حکاکی شده‌ای در این غار کشف شده و تاریخ‌گذاری کربنی این آثار نشان‌دهنده این است که برخی از بازدیدکنندگان آن به سه هزار سال پیش تعلق داشته‌اند.

غار لچوگوئیلا

عمیق‌ترین غار آهکی در ایالات‌متحده آمریکا است و طولی برابر 206 کیلومتر دارد که در نیومکزیکو قرار گرفته و دارای عناصر و میکروب‌هایی است که در هیچ جای دیگر جهان یافته نمی‌شوند. این غار محتوی مقادیر زیادی گچ و ته‌نشست‌های سولفور لیمویی رنگ و مرواریدهای غاری است.

غار باد

در داکوتای جنوبی آمریکا واقع شده است و 216 کیلومتر طول دارد که 209 کیلومتر از آن نقشه‌برداری شده است درحالی‌که بخش‌های زیادی از آن برای اکتشاف باقی مانده است و ازاین‌رو به‌عنوان چهارمین غار طولانی جهان شناخته می‌شود.

95 درصد از فرایند ساخت سنگ‌های غاری کلسیتی جهان در این غار صورت می‌گیرد مانند گونه‌ای از چکه سنگ‌ها که به‌واسطه فرسایش به وجود می‌آیند. این سنگ‌ها عموماً از تراشه‌های ریز کلسیت که از دیواره‌ها یا سقف غار بیرون زده و یکدیگر را در زوایای مختلف قطع کرده الگویی کندویی و جعبه مانند را به وجود می‌آورند. این غار به داشتن متمرکزترین راهروهای غاری در جهان شهرت دارد.

غار خوش‌بینی، طولانی‌ترین غار گچی

در انگلیسی Optimisticمی‌نامند. این غار گچی در اوکراین کشف شده است و 230 کیلومتر امتداد دارد و در عین حال طولانی‌ترین غار گچی در جهان به شمار می‌رود.

کل غار در عمق دو کیلومترمربع از منطقه‌ای که لایه‌های گچی به ضخامت 20 متر آن را پوشانده، قرار گرفته است. راهروهای این غار عموماً کوچک و مملو از لجن هستند و با ایجاد یکی از پیچیده‌ترین شبکه‌ها، غار را به مارپیچی تاریک تبدیل کرده‌است.

غار کوبرا، عمیق‌ترین غار جهان

این غار در کشور گرجستان واقع شده‌است و عمقی به‌اندازه 2 هزار و 191 متر دارد و طول دالان‌های زیرزمینی آن 13 هزار 232 متر است.

 غار پراو، بزرگ‌ترین غار عمودی جهان

غار پَراو به معنی پرآب، نام غاری در کوه پراو در جنوب شهر کرمانشاه و در میان کوه طاق‌بستان و کوه بیستون و در جنوب منطقه‌ای به نام «میدان پراو» که در ۳۰۰متری پایین قله «شیخ علیخان» یا قله پراو قرار دارد.

غار پرآو که بزرگ‌ترین غار عمودی دنیا و دومین اثر طبیعی ملی کرمانشاه است، در سال ۱۳۸۸توسط سازمان حفاظت محیط زیست ایران به ثبت رسید. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد غار پراو، وجود دهانه آن در ارتفاع 3 هزار متری از سطح دریا است که این بالاترین سطح در بین تمامی غارهای دنیا به شمار می‌رود.

عمق غار پراو ۷۵۱متر و طول آن ۱۴۵۴متر است. تعداد ۲۶حلقه چاه دارد و عمیق‌ترین چاه آن چاه ۱۶به عمق ۴۲متر است. به علت آب جاری شده در غار پراو حاصل ذوب شدن یخچال‌های زیر زمینی و همین‌طور به خاطر ارتفاع بالای این غار، برودت آب خیلی زیاد و بین ۳-۱درجه سانتی‌گراد است که در هیچ کجای غار دما بالاتر از این نیست. بدنه و دیوار سنگی داخل غار بسیار خشن و متخلخل است و این باعث می‌شود که لباس غارنوردان در حین پیمایش سریع پاره شود.

آب سرد به لباس‌های زیر و سطح بدن نفوذ کرده که دشواری‌های پیمایش را زیادتر می‌کند.

غار پراو با درجه سختی پیمایش «۵دی» از دشوارگذرترین غارهای جهان به شمار می‌رود و تاکنون ۴نفر از غارنوردان ایرانی با نام‌های سعید امینی (سال ۱۳۷۶)، امیر احمدی، ویکتوریا کیانی راد (سال ۱۳۸۱) و خلیل عبد نیکویی (۱۳۸۷) هنگام پیمایش این غار جان خود را از دست داده‌اند.

 غار چال نَخجیر

غار چال نخجیر دلیجان به دنبال عوامل زمین‌ساختی و هوازدگی شیمیایی پدید آمده است و عموماً بلورین و از پتانسیل عظیم سنگ‌های تزئینی برخوردار است. این غار در سال ۱۳۶۸ شناسایی شد و گروه‌های کوهنوردی تا ژرفای ۲۰۰۰متری آن پیشروی کرده‌اند. پس‌ازآن با شناسایی دو مسیر انحرافی، انتهای اصلی غار کشف‌شده است.

ارتفاع این غار گاهی از ۲۰متر تجاوز می‌کند. دره‌های ژرفی که بیشتر راه‌های انحرافی را فراگرفته، بازتاب نور از منشورهای بلور و کلسیت در کنار آویزهای متنوع، پوشش اسفنجی بلورین دیواره‌ها و کف غار، آن را مساعد بازدید جهانگردان کرده است. سنگ‌های تزئینی با اشکال متنوع مانند عقاب، لاک‌پشت، گوزن، انسان، کبوتر و تندیس‌های عظیم‌الجثه بلورین ایجاد شده ‌است که بیشتر آنان از جنس آهک است. تالارهای عروس، گل کلمی، آبشارگلی، فرسنگ و هیولا از جمله بخش‌های دیدنی این غار نادر و عجیب است.در انتهای این غار استخر آبی وجود دارد و تالارهای بزرگی نیز در کنار این استخر مشاهده می‌شود.

 غار علی‌سرد (علی‌صدر)

تنها غار تالابی ایران و از معدود غارهای آبی جهان است. این غار در 75 کیلومتری شهر همدان واقع در ارتفاعات «ساری‌قیه» نزدیک روستای علی‌صدر شهرستان کبودرآهنگ واقع شده‌است. ارتفاع غار از سطح دریا ۲۱۰۰متر است.

محوطه غار دالان‌های پیچ‌درپیچ و دهلیزهای متعددی دارد. از مجموعه رشته آب‌ها، دریاچه بزرگی در درون غار به وجود آمده و ازاین‌رو نفوذ به عمق غار فقط با قایق میسر است. غار علی‌صدر یکی از دیدنی‌های جهانگردی استان همدان است.زمین‌شناسان قدمت سنگ‌های این غار را به دوره ژوراسیک از دوران دوم زمین‌شناسی (۱۹۰-۱۳۶میلیون سال قبل) نسبت می‌دهند.

آن چه غار علی‌صدر را از سایر غارهای آبی جهان متمایز می‌کند، سهولت استفاده از کانال‌های آبی درون آن است که به سبب وسعت آن به‌راحتی می‌توان در آن طی مسیر کرد و با قایق‌های معمولی از درون آن‌ها گذشت.

غار یخ مراد

حوالی روستای آزادبر و روستای کهنه‌ده در منطقه گچسر و جاده چالوس قرار دارد و فاصله این غار از تهران حدود ۶۵ کیلومتر است. دریچه ورودی این غار در ارتفاعات کوه‌های منطقه واقع شده و مسیر غار عموماً شیب‌دار و رو به پایین است که در نهایت با رسیدن به اعماق کوه، با چشمه‌های یخ‌زده در کف زمین و استالاکتیت‌های اسفنجی غار مواجه می‌شویم.

ارتفاع این غار از سطح دریا در حدود ۲64۰ متر است و دهانه این غار 3 متر پهنا و 8 متر ارتفاع دارد. در ماه‌های اسفند و فروردین، قندیل‌های بسیار زیبای غار در بهترین وضعیت به سر می‌‌برند.نکته قابل‌توجه این غار مطبق بودن آن است که در میان غارهای ایران کمتر دیده می‌شود. در بخشی از غار چهار طبقه با اختلاف ارتفاع بیش از ۳۰ متر دیده می‌شوند.

 غار رودافشان

یکی از بزرگ‌ترین دهانه‌های غار در ایران دهانه‌ غار رودافشان است. دهانه آن دارای ارتفاع ۲۰متر و طول ۲۹متر است.نخستین تالار بزرگ غار به قطر ۸۰در ۱۰۰متر و بلندای ۲۵ متر بعد از دهانه قرار داردکه از بزرگ‌ترین تالارها در غارهای ایران به شمار می‌رود. این تالار عظیم تاقدیس بزرگی است که به علت استحکامی که لایه‌های آن دارد هیچ نشانی از شکستگی یا سنگ‌های سست در آن دیده نمی‌شود.

 غار ایوب

غار ایوب یکی از غارهای استان کرمان است که روی کوه ایوب در جنوب شرقی شهر دهج در شهرستان شهربابک قرار دارد. منشأ این غار گدازه‌های آتشفشانی است. بر اساس بررسی‌های باستان‌شناسی در گذشته محل سکونت بوده است. آثار دوره اشکانی به‌راحتی در این غار دیده می‌شود.غار ایوب دهانه بسیار بزرگی با ۶۰متر طول و ۸۰متر ارتفاع دارد که بزرگ‌ترین دهانه غار در ایران به شمار می‌رود.

 غار نمکدان

بزرگ‌ترین غار نمکی جهان با ارتفاع 237 متر و طول بیش از 6 کیلومتر با قندیل‌ها و بلورهای نمک در داخل و جریان آب نمک در بیرون آن در90 کیلومتری شهر قشم است.این غار دارای چندین تالار بزرگ و کوچک است که نخستین تالار آن در فاصله 670 متری ورودی غار قرار دارد.از داخل غار نمکدان، آب زیرزمینی می‌جوشد که با خارج شدن از غار به‌صورت چشمه نمک در دامنه کوه ظاهر شده و در گودالی جمع می‌شود.

غار سنگتراشان

غار سنگتراشان یا غار سنگ‌شکن یکی از بزرگ‌ترین غارهای دست‌ساز جهان به شمار می‌رود که در دوران صفویه ساخته شده است. این غار در شهرستان جهرم استان فارس قرار دارد. این احتمال وجود دارد که در ابتداسنگتراشان از این غار برای برداشت سنگ‌آهک استفاده می‌‌کردند اما بعدها برای استواری غار و جلوگیری از فروریختن آن ستون‌های سنگی ساخته‌اند.احتمالاً چندین سنگ‌شکن در بازه زمانی مختلف به کار برداشت سنگ مشغول بودند که هر کدام از در یک مسیر و دهانه، سنگ برداشت کرده و برای جلوگیری از ریزش سقف هر از چند متر قسمتی را باقی می‌گذاشتند تا به‌صورت یک ستون نگه‌دارنده عمل کند. به این دهانه‌ها یا دالان‌ها، اصطلاحاً «کارخانه» می‌گفتند.

از سنگ‌های برداشت‌شده از غار برای کارهای تزیینی به‌عنوان نمای ساختمان‌ها و سردرها، پنجره‌های مشبک، فرش حیاط و سکوها، سنگ قبر، کتیبه‌های سنگی، شیر سنگی، آب چُک، ناودان، نهر یا حوض سنگی، پله، رُخ بان، هاون سنگی، دیگ‌های سنگی، دهن شیرها، خمره‌های سنگی، ازاره ها و غیره استفاده می‌شد.

از مهم‌ترین مکان‌هایی که از این سنگ‌ها در آنجا استفاده شده ‌است می‌توان به سردر ورودی حرم مطهر شاه‌چراغ، مسجد جامع عتیق شیراز، باغ ارم و مسجد نو اشاره کرد. در حال حاضر غار دارای بیش از صد ستون سنگی و دوازده دهانه همچنین طول حدود ۳۵۰متر و عرض ۱۵۰متر، با وسعتی حدود چهار هکتار است و ارتفاع آن سه تا چهار متر و در انتها به کمتر از یک متر می‌‌رسد.

غار اسپهبد خورشید

غار و قلعه اسپهبد خورشید در شهرستان سوادکوه قرار دارد. طاق و قوس دهانه غار، باعث شده این غار دارای یکی از بزرگ‌ترین دهانه‌های طبیعی غار در جهان باشد.

طول قوس غار حدود 40 متر و درون غار به شکل تالاری بیضی و به طول ۷۵، پهنای ۲۵ و ارتفاع ۱۵ متر است. در برابر غار دیواری با سنگ و ساروج چیده شده و تا ورودی آن ادامه دارد.

سازه‌ این دیوار از نظر تاریخی مربوط به دوره ساسانیان است. در برابر غار پرتگاه سهمگینی وجود دارد که ورود به آن را بسیار دشوار می‌سازد. به دلیل وجود آب آشامیدنی در غار، در گذشته امکان پایداری برای زمانی طولانی در آن وجود داشته است.درون غار اتاق‌هایی دیده می‌شود که پیشینه‌ ساخت آن‌ها نیز به دوره ساسانیان باز می‌گردد.

درون غار دژ، برج، آتشکده، آب‌انبار، حمام و تنور وجود دارد که به سبکی بسیار زیبا و با سنگ و ساروج ساخته شده‌است. این غار در فهرست آثار ملی ایران جای دارد و برای ثبت جهانی آن نیز پرونده‌ای فراهم شده است. مانورهای نظامی و بهره‌برداری از معدن ماسه در کنار آن ازجمله عوامل تهدیدکننده و مخرب این غار محسوب می‌شوند.
آثار معماری این غار به لحاظ نوع مصالح و نوع پلان شباهت زیادی به دیگر آثار معماری دوره ساسانی در دیگر نقاط ایران دارد.