محمدرضا کلاهدوزان خبرنگار اطلاعات نوشت: کارشناسان، مهمترین عامل فرونشست زمین در اصفهان را خشکی زاینده رود، خالی شدن آبخوان دشت اصفهان - بُرخوار در پی تداوم برداشت ها و ادامه بارگزاری های بیش از توان طبیعی منطقه می دانند، با این حال همچنان بارگزاری ها همچون پیگیری برای ساخت چهارمین شهر جدید موسوم به «شیخ بهایی» و توسعه صنایع در پهنه این دشت بحرانی ادامه دارد و به نظر می رسد که مسئولان فرونشست زمین در اصفهان را جدی نگرفته اند.

حداكثر نرخ فرونشست زمين در اصفهان از خرداد ماه 1400 تا خرداد ماه 1401 تا 15.4 سانتیمتر در سال اندازه گیری شده است، در حالى که به گفته کارشناسان زمین شناسی، نرخ سالانه فرونشست زمين در دنيا، نزديک به يک سانتى متر، بحرانى محسوب مى شود و بررسی این اعداد و ارقام نشان می دهد که اصفهان با یک مساله جدی روبرو است.

پدیده فرونشست زمین در اصفهان تاکنون تاثیر خود را بر تاسیسات روبنایی و زیربنایی استان گذاشته است؛ برای نمونه تعدادی از مدارس منطقه شمال شهر اصفهان و همچنین مدارس شهرستان های بُرخوار و شاهین شهر و میمه که در محدوده دشت بحرانی اصفهان - بُرخوار قرار دارند، یا به طور کلی و یا بخشی از آنها از چرخه استفاده خارج شده است و به تازگی فرونشستی در «چهارراه نظر» شهر اصفهان همایجاد شد و چرخ یک دستگاه اتوبوس در آن فرو رفت که مسئولان دلیل آن را  ترکیدگی لوله آب فضای سبز اعلام کردند.

 علی قاسم زاده شهردار اصفهان به خبرنگار ما می گوید: « بسیاری از حفره هایی که طی یکی دو سال گذشته در معابر شهر اصفهان ایجاد شده، ناشی از فرونشست زمین نبوده، بلکه علت آن پوسیدگی شبکه فاضلاب بوده است، ولی برخی از حفره های ایجاد شده هیچ توجیهی ندارد، مگر این که بگوییم ناشی از فرونشست زمین است.

تهدید محور توسعه اصفهان

بر پایه سند آمایش سرزمینی، صنعت گردشگری یکی از محورهای توسعه استان اصفهان تعریف شده است، ولی مشاهدات میدانی نشان می دهند که بناهای تاریخی اصفهان مانند مسجد حکیم، دیوار و گنبد مسجد سید و همچنین بخشی از دیوار میدان و مسجد تاریخی امام (ره) که به ثبت جهانی رسیده اند و هر سال بازدید کنندگان زیادی از نقاط مختلف دنیا دارند، متاثر از پدیده فرونشست زمین شده است و این سازه های ارزشمند دچار ترک خوردگی شده اند و حتی شکاف برداشته اند که آسیب به بناهای تاریخی دیار نصف جهان، حیات اقتصادی اصفهان را از صنعت گردشگری تهدید خواهد کرد؛ همانطور که با قطع جریان آب در زاینده رود، تالاب بین المللی گاوخونی با 47 هزار هکتار وسعت خشک و به کانون انتشار ریزگردها بدل شده و حیات اجتماعی فلات مرکزی ایران را به خطر انداخته است.

با این حال، کارشناسان میراث فرهنگی وجود ترک ها در بناهای تاریخی اصفهان را ناشی از عمر زیاد آن ها می دانند و می گویند بناهای تاریخی اصفهان با خشت بنا شده است و به طور طبیعی به مرور زمان دچار ترک خوردگی و نشست می شود، به نحوی که فریبا خطابخش مدیر پایگاه جهانی میدان امام خمینی (ره) در این رابطه به خبرنگار ما می گوید: «وجود ترک ها در سازه های این میدان تاریخی مربوط به قبل است و موضوع جدیدی نیست.»

اما به اعتقاد کارشناسان زمین شناسی، ترک های ایجاد شده در بناهای تاریخی اصفهان ریشه در فرونشست زمین دارد؛ با این حال آنان اظهار نظر دقیق تر را منوط به پردازش تصاویر ماهواره ای با نصب دستگاه(GPS) بر روی این بناها اعلام می کنند .

 بهرام نادی، عضو کارگروه تخصصی فرونشست زمین در اصفهان با مشاهده ترک ها در دیوار شرقی میدان تاریخی امام (ره) به خبرنگار ما می گوید: به طور دقیق نمی توان گفت، وجود این ترک ها متاثر از فرونشست زمین است، ولی با اندازه گیری های دقیق و مستمر می توان در باره اظهار نظر کرد.

وی با بیان این که سازمان زمین شناسی در سال 1400 برای پایش تاثیر فرونشست زمین بر اماکن تاریخی اصفهان با نصب دستگاه (GPS) در میدان تاریخی امام (ره) به پردازش تصاویر ماهواره ای اقدام کرد، می افزاید: بر اساس اطلاعات دریافتی مشخص شد که میدان تاریخی امام (ره) و محوطه آن سالانه 3 تا 5 سانتیمتر نشست می کند که عدد بسیار بزرگی است.

عضو کارگروه تخصصی فرونشست زمین می گوید: متاسفانه ستون های سنگی داخل مسجد امام (ره) دچار چرخش شده است؛ برای نمونه یکی از ستون های آن 7 سانتیمتر به سمت جنوب و 5 سانتیمتر به سمت شرق چرخیده است و این مساله سبب می شود تا به ستون کج شده، تنش های بیشتری  وارد شود.

نادی می افزاید: سال گذشته برای بررسی دقیق تر این مساله مقرر شد سازمان زمین شناسی و اداره کل میراث فرهنگی استان اصفهان با محوریت مدیریت بحران طی تفاهمی بر روی آثار تاریخی اصفهان همچون میدان و مسجد امام (ره)، مسجد سید و پل های تاریخی دستگاه(GPS) نصب کنند تا میزان فرونشست زمین به صورت دقیق به وسیله ماهواره پردازش شود که تاکنون اقدامی نشده است. 

وعده ای دیگر...

دی ماه 1401 علی رضا ایزدی، مدیرکل پیشین میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان به خبرنگار ما گفته بود یکی از عوامل تاخیر در نصب دستگاه های پردازش ماهواه ای(GPS) برای پایش بناهای تاریخی در برابر فرونشست زمین، تامین منابع مالی بود که خوشبختانه شهرداری اصفهان در این رابطه کمک کرده است و این تجهیزات تا 2 ماه آینده نصب می شود، اما آن وعده مدیرکل سابق میراث فرهنگی هنوز محقق نشده است!

 مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان در این رابطه به خبرنگار ما می گوید: دستگاه های(GPS) به وسیله سازمان زمین شناسی تامین و مقرر شده است اداره کل میراث فرهنگی استان به عنوان متولی میراث فرهنگی به جانمایی برای نصب آنها اقدام کند و دستگاه های(GPS) تا پایان آبان ماه امسال بر روی اماکن تاریخی مشخص شده، نصب می شوند.

منصور شیشه فروش می افزاید: پارسال در کارگروه ملی بررسی فرونشست زمین در اصفهان تصویب شده 60 میلیارد تومان اعتبار از سوی سازمان برنامه و بودجه کشور برای اجرای طرح های کاهش آثار فرونشست زمین در دشت اصفهان – برخوار اختصاص یابد که تاکنون محقق نشده است.

وی در عین حال می گوید: تمامی این اقدام ها موقتی است و راهکار اساسی برای جلوگیری از فرونشست زمین در اصفهان، جریان دائمی آب در زاینده رود تا تالاب بین المللی گاوخونی برای تعادل بخشی آبخوان، جلوگیری از برداشت منابع آبی زیر زمینی و پیشگیری از بارگزاری های غیر مجاز است و نجات اصفهان از خطر فرونشست زمین نیازمند اقدام های جدی است که باید در سطح ملی اجرا شود.