اسما پورزنگی‌آبادی خبرنگار اطلاعات نوشت: مادربزرگم تا روزی که زنده بود نمی‌گذاشت کسی جلوی چشمش پوست میوه‌ها و ته‌ماندۀ غذای سفره و تکه‌های اضافی نان را با دیگر زباله‌ها قاتی کند. می‌گفت این کار، روزی و برکت را از خانه می‌برد. او مانند بسیاری از هم‌نسلانش همان‌طور که به سفرۀ غذا احترام می‌گذاشت برای آنچه که از سفره می‌ماند هم ارزش قائل بود، وقتی هم که برای خرید می‌رفت، از پلاستیک‌های جورواجور خبری نبود.
میوه و صیفی‌جات را پَرِ (گوشه) چادرش می‌ریخت و بالای آن را محکم با دست می‌‌گرفت و به خانه می‌آورد.
او نه فعال محیط زیست بود و نه دانش و آگاهی امروزی را داشت که بداند زباله‌ها چه بر سر سیاره‌مان می‌آورند، ولی مراقب همه چیزِ اطرافش بود.
او اگر امروز به زندگی بازمی‌گشت و حجم زباله‌هایی را که ما تولید می‌کنیم و این همه بطری و پلاستیک و شیشه و ظرف یک‌بار مصرف را می‌دید، بسیار حیرت‌زده می‌شد.
لابد هرچه می‌گفت پوست میوه و ته‌مانده غذای کنار سفره یا میز را قاتی بقیۀ زباله‌ها نریزید، کسی گوش نمی‌کرد و وقتی رفتارهای ما را می‌دید، فکر می‌کرد نه بیست سال که هزار سال پیش اینجا زندگی می‌کرده است!
واقعیت تلخ این است که نسل ما با حجم زباله‌ای که تولید می‌کند و با رفتار غیرمسئولانه‌ای که نسبت به زباله‌های تولیدی دارد، بر شاخه نشسته و بُن می‌برد!
برابر آخرین آمار منتشرشده در سال ۲۰۲۱ میلادی، ایران در تولید زباله در جهان، رتبۀ هفدهم را داشت و در حالی که سرانۀ تولید زباله در جهان، ۱۱۰ کیلوگرم در سال بود، متوسط سرانۀ تولید زباله در تهران ۳۲۰ کیلوگرم، یعنی حدود سه برابر میزان جهانی برآورد شد.
افزون بر حجم بالای زبالۀ تولیدی در ایران، مدیریت پسماندها نیز به گونه‌ای نیست که از پیامدهای زیانبار آن بر سلامت انسان و محیط زیست بکاهد.
همان‌طور که زینب یوسفی‌پور، مسئول آموزش انجمن مردم‌نهاد زیست بانان کرمان اذعان می‌کند، بیشترِ ما تولیدکنندۀ زباله هستیم و فقط به این فکر می‌کنیم که زباله‌ها را از خودمان دور سازیم؛ همین است که آن را به داخل جوی آب پرت می‌کنیم یا کنار درِ خانۀ همسایه می‌گذاریم یا کنار خیابان یا در بیابان رها می‌کنیم. این در حالی است که ما در چرخه‌ای قرار داریم که می‌گوید استفاده کن، استفاده کن، استفاده کن، بازیافت کن.
یکی از روش‌های درست مدیریت پسماندها و بازیافت آن، جداسازی زباله از مبدأ است. زباله‌ها را در یک تقسیم‌بندی کلی در دو گروه «تر» مانند ته‌ماندۀ غذا و پوست میوه که رطوبت بالایی دارند و زباله‌های «خشک» مانند شیشه و بطری و کاغذ قرار می‌دهند.
جداسازی زباله از خانه‌ها این‌چنین انجام می‌شود، سپس در صورتی که شهرداری‌ها امکان آن را فراهم کرده باشند در سامانه‌های مدیریت پسماند در فرآیند بازیافت قرار می‌گیرند.
جالی خالی آموزش
یوسفی‌پور، فعال محیط‌زیست در گفتگو با گزارشگر روزنامۀ اطلاعات تأکید می‌کند: «در ایران هرگاه دربارۀ جداسازی زباله سخن می‌گوییم، نباید فراموش کنیم که ما جامعه‌ای محیط‌زیست‌مدار و آموزش‌مدار نیستیم و نمی‌توانیم خودمان را با کشورهای پیشرفتۀ محیط‌زیست‌مدار که از کودکی آموزش می‌بینند مقایسه کنیم. ما در هیچ‌یک از شهرهای کشور نمی‌توانیم جداسازی زباله را به‌صورت صددرصد انجام دهیم؛ چرا که نسلی آموزش‌دیده نداریم. کسانی هم که اندکی جداسازی می‌کنند، داوطلبانه آموزش‌هایی دیده‌اند یا در خانواده آن را یاد گرفته‌اند.
ما که محیط‌زیست‌مدار نیستیم، گمان می‌کنیم انسان در رأس چرخۀ طبیعت قرار دارد؛ درحالی‌که این‌طور نیست و ما جزئی از این چرخه هستیم و با نابودی آنچه که در طبیعت هست، در واقع داریم خودمان را نابود می‌کنیم.»
جداسازی آسان زباله
این فعال محیط زیست، سپس با تأکید بر جداسازی زباله‌های خشک و تر ادامه می‌دهد: «یکی از مشکلات زباله‌های تر، تولید شیرابه است که افزون بر پخش بوی بد و تولید مگس و پشه، با نشت در آب‌های زیرزمینی، آن‌ها را آلوده می‌کند. جداسازی زباله اما جلوی این فرآیند را می‌گیرد، ضمن این که با زباله‌های تر خیلی کارها می‌توان انجام داد.
در زباله‌هایی که تولید می‌کنیم مقداری پت و پلاستیک مثل بطری‌های آب موادمعدنی، دوغ، نوشابه و مانند آن داریم که باید آن‌ها را از زباله‌های تر جدا کنیم. همین بطری‌ها را هم دوباره می‌توان از هم جدا کرد. طرحی در بسیاری از شهرهای کشور اجرا می‌شود که با جمع‌آوری درهای بطری‌ها و فروش آن، برای کودکان معلول نیازمند، ویلچر تهیه می‌کنند.»
مسئول آموزش انجمن مردم‌نهاد زیستبانان با بیان این که کاغذها هم باید از زباله‌های تر جدا شوند، ادامه می‌دهد: «در بین زباله‌ها موادی مانند پوست میوه وجود دارد. کاری که من انجام می‌دهم این است که چند سبد تهیه کرده‌ام، پوست میوه‌های تازه را در سبدی جدا از سایر زباله‌ها و حتی جدا از پوست‌های چند روز قبل، نگهداری می‌کنم. پس از چند روز که خشک شد، آن را به گوسفندداری‌های اطراف شهر می‌برم. به همین سادگی می‌توان پوستی را که تولید شیرابه می‌کند به مادۀ غذایی یک موجود زنده تبدیل کرد.
کسانی که در خانه باغچه دارند و حتی افرادی که در آپارتمان زندگی می‌کنند، می‌توانند با روشی ساده با پوست میوه، کود کمپوست تولید کنند.
با زباله‌های تر می‌توان در خانه و در جعبه‌های ساده، ورمی کمپوست هم تولید کرد؛ کرم‌هایی که مواد خاصی از بین زباله‌ها را به آن‌ها می‌دهند و مدفوعشان به عنوان یک نوع کود طبیعی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
یکی از مشکلات شهرهای ما زباله‌گردها هستند. این افراد، پلاستیک‌های زباله را به دنبال پیدا کردن پت و پلاستیک پاره می‌کنند. ما می‌توانیم در خانه به راحتی پت و پلاستیک را جدا کنیم و در نایلون رنگ روشن دیگری قرار دهیم و آن را به پلاستیک اصلی گره بزنیم.»
جداسازیِ سخت و زمان‌بر
یوسفی‌پور در ادامه می‌گوید: «زمان هضم شدن هر ماده در طبیعت متفاوت است و کرۀ زمین دیگر توانایی تجزیه و هضم این حجم زباله را ندارد. مدت‌زمان تجزیۀ پلاستیک، یک‌صد سال، پوشک بچه، 450 سال و شیشه 500 سال است. ظروف یک‌بار مصرف که برای غذا استفاده می‌شوند، اصلا تجزیه نمی‌شوند.
اکنون در بسیاری از کشورها با آموزش به مادران، در حال کاهش مصرف پوشک بچه هستند و به جای آن پارچه‌هایی مناسب معرفی می‌کنند. ما اما هنوز در حال آموزش به مادران هستیم که وقتی به طبیعت می‌روند پوشک بچه را لای سنگ‌ها یا زیر بوته نگذارند!
شورمندانه طی سال‌های گذشته، استفاده از ظروف یک‌بار مصرف در خانه‌ها و مهمانی‌ها و مراسم به معضلی تبدیل شده که خیلی زود باید برای آن فکری شود؛ چنان‌که در برخی از کشورها برای شرکت در جلسات رسمی عمومی، قاعده‌ای برای مدیران گذاشته‌اند که «ماگت را با خودت بیاور!» با این روش، استفاده از لیوان یک‌بار مصرف و بطری پلاستیکی آب کم می‌شود.»
مسئول آموزش انجمن مردم‌نهاد زیستبانان کرمان، اظهار می‌کند: «هریک از ما باید نسبت به تولید زباله و مدیریت پسماندی که تولید می‌کنیم حساس باشیم و آموزش ببینیم. اولین کار این است که با برنامه‌ریزی دقیق، تولید زباله را کم کنیم و بدانیم از هر ماده‌ای چه استفاده‌ای می‌خواهیم بکنیم؛ مثلا مادران در هر خانواده، میزان اشتهای بچه‌ها را می‌دانند، پس باید در هر وعده، غذای کافی بپزند تا دورریز غذا کم شود. وقتی هم پسماند تولید شد باید به این فکر باشیم که با آن چه بکنیم.»
جداسازی از محل تولید
الهه میراحمدی، فعال محیط زیست و عضو هیأت‌مدیرۀ جمعیت دوستداران زمین سبز کرمان نیز در گفتگو با گزارشگر روزنامۀ اطلاعات می‌گوید: «مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف جداسازی و دسته‌بندی انواع زباله‌ها و تبدیل آن به مواد متنوع دیگر، پیشگیری از آلودگی‌های محیط زیست است. جداسازی زباله باعث استفادۀ دوباره از مواد قابل بازیافت می‌شود و برخی از مواد را دوباره به چرخۀ طبیعت برمیگرداند. صرفه‌جویی در منابع و انرژی و حفظ محیط زیست و کاهش حجم زباله از دیگر بهره‌های جداسازی زباله است. از آن‌جا که برخی‌ها زباله‌ها را می‌سوزانند، جداسازی زباله به کاهش گرمایش زمین هم کمک می‌کند.
بهترین کار این است که جداسازی در محل تولید زباله یعنی خانه، مدرسه، کارخانه و ... انجام بگیرد. زندگی آپارتمان‌نشینی و فضای کوچک خانه‌ها اما به خیلی از افراد اجازۀ جداسازی نمی‌دهد. در فضای کوچک نهایتا زبالۀ خشک را می‌توان جدا کرد و امکان تبدیل زبالۀ تر به مادۀ دیگر مثل کود کمپوست وجود ندارد. شهرداری‌ها اما می‌توانند با قرار دادن سطل‌های مخصوص در هر محله، به گونه‌ای که دسترسی آن نزدیک و راحت باشد، به جداسازی زباله کمک کنند. در کنار آن، رسانه‌ها هم می‌توانند در آموزش و فرهنگ‌سازی تأثیرگذار باشند.»
مدیریت پسماندها در کشور ما چنان جدی شده که هفتۀ گذشته وزیر کشور اعلام کرد: «شهرداری‌هایی که طرح جداسازی زباله از مبدأ را اجرایی نکنند، به مراجع قضایی معرفی خواهند شد». احمد وحیدی تأکید کرد: «تفکیک زباله از مبدأ یک تکلیف قانونی است و همۀ تعهدات حوزۀ پسماند باید با جدیت پیگیری شود.»
