سامان موحدی راد خبرنگار اطلاعات نوشت: اگر اسم گونه در حال انقراض «گور ایرانی» را شنیده باشید حتما نام زیستگاه آن یعنی پارک ملی کویر هم به گوش شما آشناست. پارک ملی کویر یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین مناطق حفاظت‌شده ایران است که بخش بزرگی از آن در شهرستان گرمسار استان سمنان و بخش‌های کوچکی هم در استان‌های تهران، قم و اصفهان قرار می‌گیرد؛ یک اکوسیستم مهم برای گونه‌های جانوری ایران که به مدد حفاظت پنجاه ساله‌ای که محیط‌بانان این پارک انجام داده‌اند میزبان گونه‌های جانوری مانند کل و بز، قوچ و میش، جبیر، انواع عقاب سانان، گورخر ایرانی و... است.
حالا خبر رسیده است که یک شرکت معدنی در نزدیکی پارک ملی کویر، آماده فعالیت‌های استخراجی می‌شود؛ شرکتی که روی کاغذ همه قوانین لازم را رعایت کرده اما همچنان یک عامل خارجی مخرب برای محیط زیست این پارک مهم و گونه‌های جانوری مهم‌تر آن به حساب می‌آید.
در این گزارش سعی داریم نشان دهیم که قوانین، به ویژه در بخش محیط زیست در ایران بیشتر به درد کاغذها و بخش‌نامه‌ها می‌خورند و نسبت چندانی با واقعیت اقلیمی ایران ندارند.
همراهان ناخوشایند معدن
محیط‌بان مهدی لهردی تازه چند ساعتی است از بازدید از منطقه‌ای که قرار است در آن حفاری صورت بگیرد بازگشته و به «اطلاعات» می‌گوید: از زمانی که زمزمه‌های آغاز فعالیت این شرکت معدنی شروع شد تلاش کردیم با مذاکراتی آنها را از اقدام منصرف کنیم اما آنها با استناد به ضوابط می‌گویند احداث معدن در این نقطه مشکل قانونی ندارد.
طبق قانون اگر معدن فعالیت انفجاری داشته باشد در فاصله ۱۲۰۰ متری و معادن بدون انفجار در فاصله ۸۰۰ متری پارک‌های ملی ثبت‌شده امکان فعالیت دارند. شرکت معدنی هم مدعی است که با رعایت این فاصله، فعالیت‌های معدنی‌اش را انجام می‌دهد اما مسأله اینجاست که شروع فعالیت‌های این مجموعه معدنی می‌تواند خط بطلانی بر سال‌ها تلاش محیط‌بانان برای حفاظت از گونه‌های مختلف جانوری در این پارک ملی باشد.
مهدی لهردی، یکی از محیط‌بان‌های پارک ملی کویر در همین راستا به اطلاعات توضیح می‌دهد که چرا قوانین نوشته‌شده روی کاغذ با واقعیت‌های حفاظت از محیط زیست در ایران فاصله دارند و فعالیت قانونی این شرکت می‌تواند حیات گونه‌های مختلف جانوری در پارک را به خطر بیندازد.
این مجموعه معدنی که قرار است نزدیک به یکی از بکرترین مناطق پارک ملی کویر یعنی پاسگاه «ملک آباد» فعالیت‌هایش را آغاز کند، شش نقطه را برای اکتشافات معدنی تعیین کرده که یکی از این نقاط در نزدیکی «تنگه ظلمات» واقع است که ثبت ملی شده و یکی دیگر از این شش نقطه هم در حوالی «چشمه نخجیر» قرار دارد که یکی از مهم‌ترین مراکز اجرای پروژه‌های حفاظتی است و سال‌هاست که برای گونه‌های مختلف جانوری ایمن‌سازی شده و حالا معلوم نیست با شروع این فعالیت‌های معدنی قرار است چه اتفاقی برای آنها رخ بدهد.
این محیط‌بان می‌گوید شروع فعالیت‌های معدنی این شرکت، خیلی زود پای شرکت‌های دیگر را هم در لبه مرز پارک ملی باز می‌کند و این اتفاق به همراه فعالیت‌های راه‌سازی و حضور انسان و ماشین‌آلات به راحتی سال‌ها فعالیت محیط‌بان‌ها برای ایمن‌سازی زیستگاه‌های جانوری را از بین می‌برد.
آقای لهرودی می‌گوید که اگرچه در قانون یک محدوده فیزیکی برای رعایت تعیین شده اما شرایط خاص برخی مناطق و اقدامات سازنده صورت‌گرفته در آن را باید در نظر گرفت. نمی‌توان حیوانات و حیات وحش را مجبور کرد فقط در یک شعاع ۱۲۰۰ متری زندگی کنند، برخی از این گونه‌ها عادت به طی مسافت‌های طولانی دارند و مشخص است که فعالیت‌های انسانی در نزدیکی آنها چه بلایی بر سرشان می‌آورد.
همچنین تجربه مرگ یوزپلنگ‌ها در جاده‌های اطراف زیستگاهشان به ما می‌گوید که کشیدن جاده و حضور انسان و ماشین به معنی بالارفتن تلفات جانوری در منطقه است.
به گفته این محیط‌بان، تلاش‌هایی برای توقف فعالیت این مجموعه در مکاتبه با فرمانداری گرمسار انجام شده است که در آن بر مواردی چون ثبت ملی تنگه ظلمات، یکی از شش نقطه اکتشافی این شرکت معدنی و همچنین لطمه به شهرت گردشگری منطقه معروفی چون «فسیل‌آباد» که در پنج کیلومتری این معدن قرار دارد تأکید شده و میراث فرهنگی هم در این زمینه با محیط‌بانی همراه شده است، چرا که حداقل تنگه ظلمات ثبت ملی شده و میراث فرهنگی می‌تواند درباره فعالیت‌های معدنی در نزدیکی منطقه‌ای که ثبت میراثی شده ادعا کند.
درون‌آمیزی و انقراض گونه‌های جانوری
«آنها شش ماه وقت گذاشتند و ما پنجاه سال. حالا می‌خواهند برای تلف نشدن شش ماه وقتشان زحمات پنجاه ساله ما را از بین ببرند». این حرف‌ها را رضا شاه حسینی مقدم، رئیس اداره پارک ملی کویر مرکزی بیان می‌کند و می‌گوید که شما و هر کس دیگری که می‌تواند، باید صدای ما را به گوش مسئولان برساند تا جلوی این کار گرفته شود، اگر نه پنجاه سال حفاظت در پارک ملی کویر از بین می‌رود.
رضا شاه حسینی درباره این معدن به «اطلاعات» می‌گوید که این مجموعه قرار است در جنوب شرقی‌ترین نقطه پارک ملی فعالیت‌هایش را آغاز کند و اگر چه در زمین‌های آزادی قرار گرفته که نیاز به دریافت مجوز از سازمان محیط زیست نیست اما این پتانسیل را دارد که نیم قرن حفاظت در پارک ملی را نابود کند.
رئیس اداره پارک ملی کویر مرکزی توضیح می‌دهد که فعالیت‌های معدنی در این منطقه، کریدور عبور و مرور حیات وحش بین دو منطقه «یخاب» و «خارو» را از بین می‌برد و زیست حیات وحش در این مناطق را جزیره‌ای می‌کند. زندگی جزیره‌ای حیات وحش هم مهم‌ترین دلیل انقراض آنهاست، چرا که حیوانات، دیگر برای جفت‌گیری به سایر مناطق نمی‌روند و مجبور به درون‌آمیزی یا جفت‌گیری با اعضای خانواده‌شان هستند که به تدریج نسل آنها را ضعیف کرده و رو انقراض می‌برد.
به گفته رضا شاه حسینی، دیگر تهدیدی که با تأسیس این معدن متوجه پارک ملی و گونه‌های جانوری خواهد شد، احتمال خشک شدن چشمه‌های داخل پارک است که سال‌هاست با اقدامات حفاظتی به مکانی امن برای تأمین آب گونه‌های حیات وحش تبدیل شده‌اند. در این منطقه، سطح آب زیرزمینی بالاست و شروع فعالیت معدنی قطعا با زهکشی و خروج آب همراه خواهد بود و این مسأله ظرف چند سال موجب خشک شدن چشمه‌های داخل پارک می‌شود.
چالش قوانین در ایران
دکتر مسعود منوری، استاد رشته محیط زیست و از چهره‌های شناخته‌شده ارزیابی محیط‌زیستی در ایران است. او درباره چالش ایجادشده در پارک ملی کویر و تخریب حیات وحش این پارک به صورت قانونی به «اطلاعات» می‌گوید: یکی از ایرادات قوانین در ایران آن است که بدون در نظر گرفتن موقعیت‌های مختلف و ویژگی‌های مناطق متفاوت در ایران، تصویب و در همه مناطق کشور به صورت یکسان اجرا می‌شوند؛ در حالی که برای نمونه، وضعیت کویر لوت با جنگل‌های هیرکانی متفاوت است و احتیاج به ملاحظات خاص خودش دارد.
دکتر منوری در بخش دیگری از صحبت‌هایش می‌گوید که قوانین در ایران، ملی وضع می‌شوند و همین مسأله، چالش‌هایی را فراهم می‌کند. وی تأکید می‌کند که قوانین در ایران باید به صورت منطقه‌ای و با توجه به ویژگی‌های جغرافیایی و طبیعی هر منطقه وضع شود.
حریم پارک ملی باید با حریم یک بیابان که گونه‌های جانوری ویژه‌ای ندارد و طرح‌های حفاظت گسترده هم در آن اجرا نشده فرق داشته باشد و منطقی هم نیست که هم در جوار پارک ملی و هم در جوار کویری مثل لوت اجازه دهیم در یک فاصله ۱۲۰۰ متری هر کسی خواست فعالیت معدنی انجام دهد.
