آمنه سپهر - روزنامه اطلاعات| کودک‌همسری زاییده فقر اقتصادی، فرهنگی، تعصبات قومی و چشم و هم‌چشمی جوامع محلی است که در مناطق جنوبی و کمتر توسعه‌یافته استان فارس به‌وفور یافت می‌شود، پدیده‌ای که باعث شده تا رؤیاهای دختران کم‌سن‌وسال این استان، در دالان‌های تاریک سنت‌ها گم شود و ۶۰ درصد از طلاق‌های این استان را به دختران زیر ۱۸ سال اختصاص دهد.
سن قانونی ازدواج
تازیانه فقر، بی‌رحمانه بر پیکرش شلاق می‌کشد، او را بی‌خبر از همه‌جا از سر کلاس درس تا سر سفره عقد کشاندند و نشاندند تا زندگی بسازد، برایش بریدند، دوختند و تنش کردند. لباس زندگی مشترک به تنش زار می‌زد اما با وصله‌ای ناجور، لباس شوم سیاه‌بختی تنش کردند.
از آن سال‌ها تقریبا هشت سال می‌گذرد، تازه به سن ۲۰ سالگی رسیده، با این تفاوت که پدرش می‌خواست یک نان‌خور از سرش کم کند اما حالا مجبور است بعد از طلاق، به سه بچه‌اش هم
نان بدهد.
فقر هر کجا که باشد دودمان زندگی آدم را به آتش می‌کشد، مثل زندگی سعیده که پدرش از سر نداری او را به یک تبعه افغان داد و پس از سه بچه که معلوم نیست سرنوشتشان چه شود، رهایش کرد و به کشورش بازگشت.
تاوانش شد مُهر سیاه‌بختی و طلاق غیابی جامانده از یک خطبه ازدواج عادی که در هیچ سندی ثبت نشد و تا ابد به پیشانی‌اش نشست، سرنوشتی که هیچ دخالتی در آن نداشت.
طبق اعلام کنوانسیون حقوق کودک، هر فرد تا زمانی که سن ۱۸ سالگی را پشت سر نگذاشته، کودک شمرده می‌شود و ازدواج پیش از رسیدن به این سن، غیرقانونی است. در کشور ما اما بر پایه ماده ۱۰۴۱ قانون مدنی، سن ازدواج برای دختران، بالای ۱۳ سال و برای پسران بالای ۱۵ سال تعیین شده است و گاهی عقد نکاح زیر سن قانونی هم با اجازه والدین و بر اساس حکم رشد، مجاز دانسته می‌شود.
آرزوهای پژمرده
منیره با ۲۸ سال سن، تجربه دو ازدواج ناموفق و در مجموع سه بار ازدواج را در کارنامه سیاه زندگی‌اش دارد؛ دختری که می‌گوید در ۱۳ سالگی ازدواج کرد و هنوز دو سال نشده طلاق گرفت، برای بار دوم، دو و نیم‌سال بعد دوباره به عقد برادرشوهر خواهرش درآمد و بااین‌حال که ازدواج دوم را هم پشت سر گذاشت، اما آرزوی پوشیدن رخت سپید عروسی به دلش ماند. همسر دومش آن قدر او را کتک زد و تحقیر کرد که خانواده‌اش مجبور شدند طلاقش را بگیرند. او در سن نزدیک به ۱۶ سالگی با دو ازدواج عقدی ناموفق، عنوان دردناک بیوه را یدک می‌کشید.
دیگر از ازدواج می‌ترسید اما پدر و مادرش از حرف مردم نگران بودند، آنان آرزوهای دختر کم‌سن‌وسالشان را نادیده گرفتند تا حرف مردم پشت سرشان نباشد و با همین طرز فکر، دوباره دختر ۲۲ساله خود را به چاه انداختند، چاهی به نام زندگی اجباری. منیره حالا در آستانه ۲۸ سالگی، ۶ سالی است که سومین ازدواج را هم از سر گذرانده و حاصل این ازدواج دختری به نام سِوداست که پنج‌ساله است. او در ۲۲ سالگی به‌خاطر اجبار والدین و فرار از حرف‌های مردم برای بار سوم همسر دوم مردی ۴۵ساله شد.
منیره می‌گوید هر روز تجربه تلخ دو طلاق گذشته‌اش بر سرش کوبیده می‌شود و تحقیر، جزئی جدانشدنی از روزگار به‌گل‌نشسته اوست، با نوک انگشت، قطره اشک سمج گوشه چشمش را پاک می‌کند و می‌گوید آرزوهایش قد نکشیده پژمردند و امیدهایش برای ادامه تحصیل، قربانی سنت‌های زادگاهش شد.
آمار محرمانه!
رایزنی‌های ما در خصوص دسترسی به آمار طلاق دختران زیر ۱۸ سال و نوزادان متولدشده از مادران ۱۰ تا ۱۶ساله با اداره کل ثبت‌احوال استان فارس به نتیجه نرسید و پاسخگویی به سؤالاتمان توسط روابط‌عمومی این اداره کل، منوط به نامه رسمی دادگستری استان فارس و ارسال پاسخ‌ها به این مرجع قضایی بود.
اگرچه سید عباس هاشمی، مدیرکل ثبت‌احوال استان فارس، نهم اسفندماه سال گذشته (۱۴۰۲) اعلام کرده بود که تا پایان بهمن این سال، ۹ هزار و ۹۲۹ مورد طلاق در استان فارس ثبت شده است اما در این خبر، هیچ مشخصه‌ای از تعداد طلاق زنان کم‌سن‌وسال وجود نداشت.
در ادامه پیگیری‌ها برای یافتن آمار ازدواج و طلاق دختران زیر ۱۷ سال فارس از مؤسسه بهار نکوی این استان نیز پس از سه روز انتظار به نتیجه نرسید و این مرکز در حالی که اعلام کرده بود پاسخ‌ها را ارسال می‌کند اما هیچ آماری از طلاق‌های زیر ۱۸ سال استان و مناطقی که بیشترین فراوانی پدیده کودک‌همسری را دارد نداد.
به ما مربوط نیست!
زهرا اثنی‌عشری، معاون امور توسعه پیشگیری اداره کل بهزیستی فارس می‌گوید: ما آماری در این‌خصوص نداریم اما ۲۲۵ مرکز مشاوره خانواده و مرکز مشاوره تلفنی ۱۴۸۰ در فارس زیر نظر سازمان بهزیستی به مشاوره خانواده و مشاوره پیش از ازدواج مشغول هستند.
سازمان بهزیستی فارس در راستای رسالت دستگاهی خود برای آموزش‌های پیش از ازدواج، برنامه کاربردی خاصی دارد که ویژه افراد ۳۰-۱۵ ساله است. این آموزش‌ها سرفصل‌هایی شامل ضرورت آموزش پیش از ازدواج، آشنایی، ملاک‌های انتخاب مناسب، ملاک‌های آمادگی برای ازدواج شامل بلوغ زیستی، بلوغ روانی، بلوغ شناختی، رفتاری، بلوغ عاطفی، بلوغ اجتماعی و اقتصادی دارد. اگر بخواهید آمار کودک‌همسری را بدانید باید از دادگستری و ثبت‌احوال سؤال کنید.
پدیده چندعاملی
عبدالله هاشمی، کارشناس خانواده و روان‌شناس، پدیده کودک‌همسری را یک موضوع تک‌عاملی نمی‌داند و معتقد است که باید این پدیده را در حوزه خانواده، جامعه، فرهنگ و خیلی از موارد دیگر جستجو کرد.
او می‌گوید: دختران پس از این‌که وارد سن بلوغ می‌شوند، رشد ناگهانی جسمی در یک بازه زمانی یک تا دوساله را تجربه می‌کنند و خانواده فکر می‌کند فرزندش چون از لحاظ جسمی به‌اندازه والدین خود یا بیشتر رشد داشته، پس می‌تواند از پس زندگی مشترک بر آید؛ درصورتی‌که فرزندشان از نظر روانی کسی است که تنها ۱۲ سال دارد و تازه‌وارد دوران پیش‌نوجوانی شده است.
باتوجه‌به گسترش روابط در فضای حقیقی و مجازی، خیلی مواقع خانواده‌ها نگران این هستند که مبادا دخترانشان به آبروی آنان لطمه بزنند، به همین جهت به دنبال آن هستند که هرچه سریع‌تر دختر خود را به ازدواج کسی در بیاورند تا از بعضی آسیب‌ها جلوگیری کنند.
او می‌افزاید: در حوزه آموزش، نهادهای مسئول آن‌گونه که باید به این مسأله توجه کافی ندارند یا دستورالعمل‌هایی دارند که در آن، آموزش خانواده و افراد جامعه، ضعیف و مغفول مانده است.
این‌گونه نیست که اجازه عقد دختر ۱۲ یا ۱۳ساله را بدهیم، بعد فکر کنیم که او در این شرایط و با این حجم از گستردگی اطلاعات و چشم و هم‌چشمی‌های موجود که با عدم مهارت همراه است، می‌تواند زندگی موفقی داشته باشد.
گسترش ارتباطات در دنیای مجازی، حس کنجکاوی، حس فناناپذیری دوران نوجوانی باعث می‌شود فرد به یک‌سری رفتارهای مخاطره‌آمیز دست بزند و فکر کند مشکلی برایش پیش نمی‌آید. دختران ممکن است ناخواسته در فضای مجازی وابسته شوند و بُعد شناختیشان زیر سؤال برود.
وقتی فرد وارد حوزه هیجانی شود، خیلی از ویژگی‌ها و نشانه‌های هشداردهنده را نمی‌بیند، درنتیجه یک تعارض شدید بین او و خانواده به وجود می‌آید و گاهی شاید در این تقابل، والدین مجبور شوند از ترس آسیب‌ها دخترشان را شوهر بدهند.
عروس ده‌ساله
این فعال اجتماعی تأکید می‌کند: ۱۲ سالگی، دوره دوم کودکی است و معمولا هر ازدواجی که در این بازه سنی انجام شود جزو کودک‌همسری محسوب می‌شود.
جامعه روان‌شناسان به‌اتفاق نظر، اذعان دارند که اگر در دامنه سنی ۱۴ و ۱۵ سالگی هم ازدواجی صورت بگیرد کودک‌همسری اتفاق افتاده است.
ازدواج در ۱۷،۱۸ و ۱۹ سالگی نیز به نسبت فرهنگ‌های حاکم بر جوامع و باورهای هر منطقه و سبک زندگی آنان بیشتر به‌صورت درون‌منطقه‌ای یا درون طایفه باید بررسی شود.
هاشمی ادامه می‌دهد: در بین مراجعانم، عروسی داشتم که ۱۰ سال و ۷ ماه سن داشت و مابقی آمارها همه زیر سن ۱۷ سال هستند. متأسفانه وقتی آمارهای کلی را در سطح کلان مدنظر قرار بدهیم، درمی‌یابیم که بیشتر طلاق‌های رخ‌داده، مربوط به دختران زیر ۱۷ سال است که آمار وحشتناکی به حساب می‌آید.
اگر قرار است اجازه ازدواج دختران زیر ۱۷ سال داده شود باید حواسمان باشد که در این سن تا چه اندازه نسبت به آمادگی‌های پیش از ازدواج، آنان را یاری کرده‌ایم، زیرا آسیب‌هایی که در فرآیند چالشی و فرسایشی طلاق اتفاق می‌افتد فراوان و دردناک است.
در مجموع استان فارس در لیست استان‌هایی است که کودک‌همسری به‌وفور در آن دیده می‌شود و هرچه به سمت جنوب پیش می‌رویم این پدیده بیشتر به چشم می‌آید.
آمار دقیقی از کودک‌همسری در دسترس نیست اما نگاهی به کارگاه‌های آموزشی ازدواج که در سال‌های اخیر در فارس برگزار شده، نشان می‌دهد که این استان در پدیده کودک‌همسری در رده‌های بالایی جدول کشور قرار دارد.
