مینا حیدری خبرنگار اطلاعات نوشت: هنوز جهان از شوک و بهت بیماری کرونا بیرون نرفته و با عوارض روحی و روانی آن دست به گریبان است که باز خبر از بیماری جدیدی به گوش می‌رسد. آبله میمونی بیماری است که تصاویر ترسناک آن تن آدم را می‌لرزاند. به این می‌اندیشیم که مبادا بیماری پشت در باشد و ما ندانیم که بی‌صدا آمده است. سازمان جهانی بهداشت در بیانیه جدیدش در این زمینه اعلام کرده است: «احتمالا در روزها و هفته‌های آینده، موارد وارداتی بیشتری از این بیماری در اروپا ثبت خواهد شد.»

همزمان، مقامات بهداشتی چین از افزایش نظارت بر موارد مشکوک و کنترل مرزهای خود برای جلوگیری از ورود این بیماری به کشورشان خبر دادند. این کنترل شامل اشیا و همچنین افرادی می‌شود که گمان می‌رود از مکان‌های مشکوک عازم چین شده‌اند. بر اساس داده‌های منتشر شده از سوی آژانس بهداشت اتحادیه آفریقا از ژانویه ۲۰۲۲ در مجموع ۳۸ هزار و ۴۶۵ مورد ابتلا به این بیماری در ۱۶ کشور آفریقایی به ثبت رسیده و منجر به مرگ ۱۴۵۶ نفر شده و در سال ۲۰۲۴ موارد ابتلا به این بیماری در کشورهای آفریقایی نسبت به سال قبل از آن ۱۶۰ درصد افزایش ‌یافته است. 

با این همه سازمان جهانی بهداشت تأکید کرده که نباید به دلیل شیوع این ویروس، به مسافران یا کشورها «انگ بزنیم» و در بیانیه خود آورده است که «تنها با همکاری، به اشتراک‌گذاری داده‌ها و انجام اقدامات بهداشتی لازم می‌توان شیوع این ویروس را کنترل کرد». 

دکتر فرشید رضایی، مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت ایران درباره بیماری آبله میمون و شیوع آن در جهان می‌گوید: برای دومین بار است که در دو سال اخیر، بیماری آبله میمونی خبرساز شده و به‌عنوان یک فوریت بهداشتی جهانی معرفی می‌شود. آبله میمونی دو نوع ویروس دارد که نوع ۱ بیماری شدیدتر و نوع ۲ بیماری خفیف‌تری ایجاد می‌کند و این بار نوع یک است که همه‌گیری سریعا پیش‌رونده‌ای را آغاز کرده است. 

در اردیبهشت ۱۴۰۱ (۶ می ۲۰۲۲ میلادی)، بیماری انگلیسی‌الاصل بعد از سفر به نیجریه به آبله میمونی مبتلا شد و در عرض کمتر از یک ماه موارد بعدی در ۱۳ کشور دیگر شناسایی شدند. در نهایت افزایش سریع تعداد بیماران مبتلا به آبله میمونی در دیگر کشورهای جهان، منجر به آن شد که برای اولین بار هشدار شرایط اضطراری بهداشتی بین‌المللی در مورد آبله میمونی صادر شود. 

چرا آبله میمونی خطرناک است؟

دکتر رضایی می‌گوید: این هشدار برای نوع ۲ آبله میمونی بود که بیماری خفیف‌تری ایجاد می‌کند و ضایعات دردناک پوستی به همراه دارد. گسترش جهانی ویروس نوع ۲ از سال ۲۰۲۲ آغاز شد و در سال ۲۰۲۳ نیز ادامه یافت. امارات متحده عربی اولین کشور عربی بود که موارد ابتلا به آبله میمونی را گزارش کرد. اغلب بیماران در این همه‌گیری، سابقه رابطه جنسی (عموما مردان همجنسگرا) داشتند و ضایعات در منطقه تناسلی آغاز شده بود. هرچند مواردی از ابتلای کودکان در هتل‌ها و تماس‌های خانگی نیز در آن میان به چشم می‌خورد. هنوز گسترش آبله میمونی نوع ۲ در جهان تمام نشده بود که در شهریور سال گذشته (۲۰۲۳ میلادی) به دنبال جهشی در نوع ۱ آبله میمونی، ویروسی واگیردارتر از نوع ۱ پدید آمد که زیرخوشه ۱-بی (۱b) نامیده می‌شود. 

زیر خوشه ۱-بی به تدریج در آفریقا گسترش یافت و با آغاز ماه ژانویه ۲۰۲۴ افزایش جدی‌تری پیدا کرد، به گونه‌ای که در عرض ۸ ماه اول سال ۲۰۲۴ تعداد مبتلایان در آفریقا به بیش از ۲۰ هزار نفر رسید.

زیرخوشه ۱-بی به دلیل جهش رخ‌داده، نه‌تنها واگیری بیشتری از انواع و موارد قبلی خود دارد بلکه به نظر می‌رسد می‌تواند بیماری نسبتا شدیدتری ایجاد کند. 

این متخصص عفونی می‌افزاید: در همه‌گیری جدید آبله میمونی در آفریقا، برخلاف همه‌گیری سال ۲۰۲۲ که عموما مردان همجنسگرا مبتلا شده بودند، انتقال جنسی باعث بیماری زنان نیز شده است که نگرانی‌هایی در مورد احتمال انتقال از مادر به جنین در دوران بارداری و عوارض شدیدتر را مطرح می‌کند. ضعف سیستم تشخیصی در آفریقا، شیوع بالای ویروس ایدز و سوء‌تغذیه و افزایش واگیری ویروس جدید و سؤالاتی در مورد نقش افراد بدون علامت در انتشار بیماری از یک سو و کمبود واکسن برای پیشگیری از انتشار بیماری از سوی دیگر، دغدغه انتشار بیشتر و گسترده‌تر این بیماری را افزایش می‌دهد.

میزان کشندگی 

دکتر رضایی می‌گوید: به دلیل احتمال گسترش ویروس ۱b  آبله میمونی همانند ویروس سال ۲۰۲۲ در جهان، با برپایی جلساتی در مرکز کنترل بیماری‌های آفریقا بعد از اعلام هشدار بهداشتی در سطح آفریقا شرایط اضطراری بهداشتی جهانی نیز توسط تیم مشورتی اعلام شد. کمتر از ۲۴ ساعت بعد از صدور این هشدار، کشور سوئد اعلام کرد بیماری با سابقه سفر به آفریقا و کشورهای گرفتار آبله میمونی دارد.

یک هفته بعد، کشور تایلند دومین کشوری بود که ویروس ۱b را در یک مرد ۶۶ ساله با سابقه سفر به آفریقا گزارش کرد. در همه‌گیری جدید آبله میمونی در آفریقا، کودکان بخش زیادی از بیماران را تشکیل می‌دهند، یعنی انتقال درون خانه یکی از مهم‌ترین راه‌های انتقال بیماری شده است. کشندگی حدود چهار درصد در همه‌گیری جدید، ابتلای مادران و کودکان و گسترش بیماری در خارج از آفریقا نشان می‌دهد اعلام هشدار بین‌المللی جهانی برای افزایش احتیاط و ظرفیت‌های تشخیصی و پیشگیرانه در کشورها و تشدید همکاری‌های بین‌المللی تصمیم درستی بوده است. 

عوامل اعلام هشدار اضطراری 

دکتر رضایی تأکید می‌کند: برای اعلام هشدار شرایط اضطراری بهداشتی معمولا ۹ موضوع را باید مد نظر قرار داد، از جمله راه انتقال و نحوه گسترش آن و این که آیا قابلیت خروج از کانون طغیان وجود دارد؟ آیا کشندگی یا پیامدهای جدی سلامتی، اقتصادی و اجتماعی در پی گسترش یک بیماری، متصور است یا خیر؟ آیا ناکافی بودن یا موجود نبودن امکان تشخیص، پیشگیری و درمان، نیاز به اقدام ضربتی و همکاری جهانی دارد؟ از سال ۱۳۸۸ تاکنون برای بیماری‌های مختلفی مانند آنفلوآنزا H۱N۱ موسوم به آنفلوآنزای خوکی، ابولا، کووید۱۹ و چند بیماری دیگر اعلام هشدار جهانی شده است. آبله میمونی بر خلاف اسم خود ارتباط چندانی با میمون‌ها در آفریقا ندارد و به نظر می‌رسد برخی جوندگان آفریقایی، میزبان این ویروس در طبیعت باشند.

این متخصص عفونی می‌گوید: ویروس آبله میمونی برای اولین بار حدود ۷۰ سال قبل در آزمایشگاهی در دانمارک بر روی میمون‌هایی که از سنگاپور وارد شده بودند شناسایی و اولین مورد انسانی آن تقریبا ۲۰ سال بعد در کودکی ۹ ساله در جمهوری دموکراتیک کنگو مشاهده شد. از آن زمان آبله میمونی در ۱۱ کشور آفریقایی عموما در میان جوانان و افراد بالغ با متوسط سنی ۳۰ سال به‌طور سالانه گزارش شده است؛ تا قبل از سال ۲۰۲۲ میلادی، تعداد بسیار کمی بیمار خارج از قاره آفریقا گزارش می‌شد. 

ویروس آبله میمونی از انواع ویروسی است که DNA دو رشته‌ای دارد و از خانواده آبله‌هاست. به غیر از آبله میمونی، سه نوع آبله دیگر در دنیا وجود دارد که می‌تواند باعث بیماری در انسان‌ها نیز بشود، ویروس آبله‌ای که بیش از چهار دهه است ریشه‌کن شده و فقط در چند آزمایشگاه امنیتی جهان نمونه‌هایی از آن را نگهداری می‌کنند (واریولا ماژور)، ویروس آبله آلاستریم (واریولا مینور) و ویروس آبله گاوی. آبله میمونی دو نوع ۱ و ۲ دارد که نوع یک را نوع آفریقای مرکزی (کنگویی) و نوع ۲ را نوع آفریقای غربی می‌نامند. 

راه‌های انتقال بیماری

دکتر رضایی می‌گوید: ابتلای انسان‌ها یا از طریق حیوانات یا از طریق تماس نزدیک با سایر انسان‌های بیمار امکان‌پذیر است. در حال حاضر تماس‌های معمول در زندگی روزمره در خیابان و محل کار نمی‌تواند بیماری را منتقل کند و باید تماس طولانی چندساعته یا تماس‌های پوستی طولانی مانند رابطه جنسی رخ‌ داده باشد. پوسته‌ریزی تاول‌های پوستی در طی دوران بیماری می‌تواند ویروس را به لباس و ملحفه بیمار منتقل کند و عدم رعایت بهداشت در اماکن عمومی مانند هتل‌ها، خوابگاه‌ها و سایر افراد خانوار در منزل می‌تواند باعث انتقال غیرجنسی بیماری شود. 

محدودیت واکسن 

دکتر رضایی می‌گوید: در حال حاضر تعداد محدودی واکسن آبله در دنیا وجود دارد که می‌تواند برای آبله میمونی نیز مورداستفاده قرار گیرد و اگر در روزهای ابتدایی برخورد با ویروس تزریق شود می‌تواند جلوی آغاز بیماری و علامت‌دار شدن را بگیرد. 

کمبود واکسن و ضرورت تولید بیشتر برای مصرف در آفریقا و احتمالا در کشورهای دیگر پس از گسترش بیشتر جهانی، یکی از مشکلات فعلی جهان است و شرکت‌های تولیدکننده واکسن در تلاشند صدها هزار دوز از این واکسن را به‌زودی به کشورهای آفریقایی درگیر با همه‌گیری آبله میمونی برسانند. برای ایمنی سریع با این واکسن، دو نوبت تزریق به فاصله ۲۸ روز از هم نیاز است. در حال حاضر این واکسن عموما برای افراد در تماس نزدیک با بیمار (خانواده) و کسانی که به دلیل رفتارهای پرخطر جنسی با بیماران در معرض بیماری هستند، تجویز می‌شود.