ضمیمه دانش امروز روزنامه اطلاعات نوشت: با توجه به تنوع آب و هوایی در ایران، قسمت وسیعی از کشور شامل نواحی بیابانی و نیمه بیابانی با آب و هوای مخصوص به خود است. عقرب‌ها ازجمله جانورانی هستند که پراکندگی و تنوع آن‌ها در نواحی بیابانی و نیمه بیابانی بیشتر از سایر نقاط است. به‌طورکلی در چنین مناطقی، بیشتر گونه‌ها از عقرب‌های ایران دیده می‌شوند. به‌ویژه استان خوزستان که دارای بیشترین تنوع گونه‌ای از عقرب‌ها در ایران است.
طبق نظر پژوهشگران داخلی و خارجی تاکنون بیش از 60 گونه عقرب در ایران شناسایی و گزارش شده‌است. در میان آن‌ها دو جنس از عقرب‌ها به نام‌های مزوبوتوس و آندرکتونوس از دیگر جنس‌ها فراوان‌تر هستند و تقریباً در همه‌جا از مناطق سردسیر و ارتفاعات تا مناطق خشک و دشتی یا مرطوب زندگی می‌کنند.
گونه‌های جنس آندرکتونوس، کژدم‌هایی به رنگ قهوه‌ای روشن تا تیره یا متمایل به سیاه هستند که موها و پرزهای بسیار کمی روی بدن دارند. این عقرب‌ها دارای سمی مهلک هستند و نام علمی این جنس به دلیل خطرناک بودن این عقرب‌ها در زبان لاتین به معنای «آدمکش » است. از این جنس در ایران دو گونه تاکنون گزارش شده‌است.
عقرب‌های جنس مزوبوتوسبه رنگ زرد هستند که بسته به فرم‌ها و زیرگونه‌ها با توجه به موقعیت جغرافیایی، نقش و نگارهایی تیره به‌صورت خطوط یا لکه‌های گسترده روی سطح پشتی دارند. سم این عقرب‌ها برای انسان چندان خطرناک نیست.
اما عقرب‌هایی در جنوب کشور و دامنه‌های جنوبی زاگرس وجود دارند و بیشتر در زیر سنگ‌ها یافت می‌شوند که دارای سمی مهلک و خطرناک هستند. این عقرب‌ها به جنس همیسکورپیوس تعلق دارند و دارای اندازه‌ای کوچک و به رنگ زرد هستند که عقرب‌های نر دمی بلند دارند و به گویش‌های محلی «گادیم» خوانده می‌شوند. گونه‌های جنس همیسکورپیوس در نواحی گرمسیر و مرطوب به فراوانی یافت می‌شوند و گزارش فوت ناشی از گزش آن‌ها نیز وجود دارد.
بااینکه ایران از نظر تنوع و فراوانی عقرب‌ها یک کشور عقرب‌خیز است و عقرب‌گزیدگی یکی از مشکلات پزشکی به‌ویژه در مناطق روستایی و محروم به شمار می‌رود ولی متأسفانه پژوهش‌های اندکی در این زمینه صورت گرفته است و آن‌چه که وجود دارد مربوط به پژوهش‌های انجام شده به‌صورت پراکنده توسط پژوهشگران خارجی و ایرانی است.
این بندپایان بیشتر در دامنه کوه‌ها، بیابان‌های شنی، نزدیک مزارع، تپه‌ها، روستاها، مجاورت و داخل خانه‌ها، باغ‌ها زندگی می‌کنند و معمولاً در زیر سنگ‌ها، کلوخه‌ها، زیر پوست درختان، شکاف و حفره صخره‌ها، زیر چوب‌ها و برگ‌های خشک و کنده درختان پنهان می‌شوند. برخی از آن‌ها نیز حفار هستند و خود اقدام به لانه‌سازی می‌کنند. عقرب‌ها جاهای مرطوب، متروکه و ساکت را بیشتر ترجیح می‌دهند.
عقرب‌ها جانورانی شب‌شکار هستند و هنگام تاریکی هوا به صید حشرات، مارمولک‌ها، هزارپایان و حتی مارها و دیگر مهره‌داران کوچک می‌پردازند ولی حشرات غذای اصلی و مورد علاقه آن‌ها هستند که از این بابت در کنترل حشرات موذی و مضر مفید هستند. عقرب‌ها در مقابل گرسنگی، تشنگی یا کمبود اکسیژن و دیگر شرایط سخت بسیار مقاوم هستند به‌طوری‌که اگر عقربی را مدت‌ها در محفظه‌ای دربسته بدون غذا نگهداری کنیم، به طرز شگفت‌آوری زنده خواهد ماند. عقرب در چنین شرایط بی‌غذایی و نبود اکسیژن با پایین آوردن سوخت‌وساز بدن به زندگی خود ادامه می‌دهد. عقرب‌ها می‌توانند در مقابل تابش پرتوهای رادیواکتیویته و تشعشعات حاصل از بمب‌های هسته‌ای زنده بمانند.
افسانه خودکشی عقرب هنگام قرار گرفتن این جانور در حلقه‌ای از آتش نادرست است و از نظر علمی واقعیت ندارد. عقرب که دمای بالا را نمی‌تواند تحمل کند و حرارت زیاد باعث تبخیر آب بدن این جانور می‌شود، به همین علت درون حلقه آتش با تلاش‌های بسیار سعی در فرار کردن و مقابله با آتش دارد که پس از مدتی با از دست دادن آب بدن خود، می‌میرد. از آنجایی که برحسب عادت زیستی این جانور هنگام احساس خطر دم خود را مدام در حالت تدافعی و حمله قرار می‌دهد، در ظاهر مثل این می‌ماند که با نیش زدن به سرش خودکشی می‌کند.
عقرب زهر خود را که از غده سمی ترشح می‌شود به‌وسیله سوزنی که در انتهای دم واقع شده است به بدن شکار یا دشمن خود تزریق می‌کند.
به این وسیله شکار خود را بی‌حس می‌کند تا به‌آسانی از آن تغذیه کند. گزش عقرب نیز یک مکانیسم دفاعی محسوب می‌شود. طبق آمار و نتایج به‌دست‌آمده، اغلب افرادی که مورد گزش عقرب قرار می‌گیرند، کودکان و نوجوانان سپس کشاورزان و کارگران هستند.
فرد عقرب گزیده بسته به گونه عقرب، محل گزش، سن، وضعیت جسمانی و حتی روحی نشانه‌های کلینکی و بالینی متفاوتی از خود نشان می‌دهد که در این میان حتی گاهی مرگ مصدوم را نیز در بردارد. افرادی که نسبت به سم حساس هستند، مبتلایان به آسم، امراض قلبی، خونی و عصبی یا افراد سالخورده، ضعیف و ناتوان در برابر گزش عقرب بسیار آسیب‌پذیر هستند و عقرب‌گزیدگی می‌تواند برای آن‌ها مشکل‌ساز باشد.
افرادی که مبتلا به آلرژی هستند با گزیده شدن توسط کژدم وارد شوک «آنافیلاکتیک» می‌شوند و درصورتی‌که به‌سرعت به یک مرکز درمانی منتقل نشوند و در این شوک بمانند، مرگ را برای آن‌ها به دنبال خواهد داشت. معمولاً این افراد در برابر نیش زنبور هم آسیب‌پذیر هستند.
اقدامات فوری پس از گزش در عقرب‌گزیدگی
از انجام هرگونه روش‌های سنتی و دیگر روش‌های گفته شده توسط عامه مردم برای عقرب گزیدگی باید به‌طور جدی خودداری کرد. تقویت روحیه مصدوم و کمک به کاهش ترس و وحشت از بهترین اقدامات تا رساندن وی به مراکز درمانی است.
از ایجاد هرگونه تحرک بدنی، اضطراب و استرس باید جلوگیری شود. بهتر است مصدوم را به حالت نیمه‌درازکش قرار داد و عضو گزیده شده را پایین‌تر از سطح بدن بی‌حرکت و ثابت نگه داشت.
بستن ناحیه گزش تأثیر چندانی در مداوای مصدوم ندارد چراکه زهر به‌سرعت در سیستم گردش خون پخش می‌شود اما تاحدودی درد را کمتر می‌کند. تورنیکه‌ای شامل پارچه‌ای نواری شکل و هرگونه نوارها و بندهای نرم در بالاتر از محل گزش ببندید. البته باید توجه داشته‌باشید که آن‌قدر محکم بسته شود که فقط مانع گردش خون سیاهرگی شود. از بست، کش، نخ، طناب، سیم و از این قبیل اجسام باید خودداری کرد. تورنیکه را هر 15 دقیقه یک‌بار بار به مدت 10 ثانیه باید باز کرد.بهتر است کژدمی که فرد مصدوم را گزیده است به‌صورت نیمه‌جان یا مرده در ظرفی مطمئن به مراکز درمانی جهت شناسایی و انتخاب نوع سرم منتقل کرد.
از مصرف مایعات و خوراکی ها تا حد امکان خودداری کرد چراکه زهر برخی از عقرب‌ها باعث اختلال در سیستم بلع می‌شوند و ممکن است باعث خفگی مصدوم شود.استفاده از کمپرس یخ روی محل گزش یا بالاتر از آن تا حدودی درد و اضطراب مصدوم را کاهش می‌دهد.
پیشگیری از عقرب‌گزیدگی
طبق آزمایش‌های انجام شده، عقرب‌ها در مقابل برخی از سموم شیمیایی مقاومت بسیاری از خود نشان می‌دهند. بااین‌وجود فقط به موارد پیشگیری و مبارزه فیزیکی و بیولوژیکی علیه این بندپا از عنکبوتیان اشاره می‌کنیم:
بهتر است درباره شناسایی و زندگی عقرب‌ها اطلاعات کافی داشته‌باشیم.
کشاورزان و کارگران هنگام کار در جاهای مشکوک باید از دستکش‌های بلند و ضخیم استفاده کنند.
مراقب رفت‌وآمد و بازی کودکان در مناطقی که عقرب وجود دارد باشید.
از انباشتن اسباب و وسایل در حیاط منازل و حوالی خانه‌ها که پناهگاه مناسبی برای این جانوران است باید خودداری کرد یا در صورت اجبار، هرچند روز آن‌ها را تغییر مکان دهید.
در نواحی که عقرب وجود دارد، قبل از پوشیدن کفش‌ها و لباس‌ها بهتر است درون آن‌ها را وارسی کرد.
بهتر است در چنین مناطقی (مانند روستاها) هنگام شب، چراغ‌های جلوی درب ورودی اطاق‌ها در حیاط و دستشویی‌ها که در طول شب مورد استفاده قرار می‌گیرند روشن باشند زیرا عقرب از نور گریزان است.
وجود حیوانات شب شکار مانند جوجه‌تیغی، جغد و مارمولک‌ها در نزدیکی محل سکونت بسیار مفید هستند و باید آن‌هارا محافظت و حمایت کرد چراکه از عقرب‌ها و سایر حشرات تغذیه می‌کنند.در آخر، کژدم دشمن انسان نیست بلکه جزئی از طبیعت است.
