ناهید حاجیلو خبرنگار اطلاعات نوشت: قاچاق حیات وحش، چهارمین رتبه در تجارت غیرقانونی را در سطح جهان پس از مواد مخدر، قاچاق انسان و محصولات تقلبی به خود اختصاص می‌دهد. بیشترین آمار قاچاق حیات وحش و کشفیات آن به استان‌های بوشهر، هرمزگان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان تعلق دارد.
ایران یکی از 20 کشور غنی دنیا از نظر تنوع زیستی است. تاکنون 8660 گونه گیاهی در ایران شناسایی شده‌اند که حدود یک‌سوم آن‌ها آندمیک (بومی) هستند. تعداد گونه‌های جانوری در خطر انقراض، 78 گونه خشکی‌زی و تعداد گونه‌های جانوری حمایت و حفاظت‌شده، 165 گونه خشکی‌زی است. تعداد کل پستانداران 205 گونه، پرندگان 563 گونه، خزندگان 285 گونه، دوزیستان 23 گونه، ماهیان آب‌های داخلی 297 گونه و ماهیان خلیج فارس، تنگه هرمز و خلیج عمان 975 گونه است.
در مناطق تحت‌مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، مدیریت زیستگاه و تنوع زیستی و مقابله با تمامی تهدیدهای طبیعی و انسان‌ساخت بر عهده سازمان است. در بقیه اراضی کشور، سازمان حفاظت محیط زیست فقط وظیفه حفاظت از حیات وحش را بر عهده دارد و حفاظت از خاک، پوشش گیاهی، تهدیدها و تخریب زیستگاه‌ها وظیفه سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور است.
شکل‌گیری مافیا
به گفته حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، فقر و بیکاری از علل قاچاق در کشور محسوب می‌شوند. ناآگاهی از عواقب قاچاق نیز باید موردتوجه قرار گیرد. برخی حیوانات را از بازار قاچاق خریداری می‌کنند و درباره این موضوعات باید فرهنگ‌سازی شود.
وی با اشاره به این که برخورد با قاچاقچیان دشوار است و امکان دارد به چالش‌های اجتماعی بیانجامد، نسبت به مافیای خرید و فروش حیات وحش به ویژه در تهران هشدار داده و گفته است: قاچاق حیات وحش به‌شدت رو به افزایش بوده و تمایل روزافزون مردم به نگهداری از حیوانات، موجب شکل‌گیری مافیای خرید و فروش حیات وحش به ویژه در تهران شده است. برخوردهای قضایی، دشواری‌هایی دارد و غالبا بازدارنده نیست، علاوه بر آن مراکز نگهداری مجاز پرندگان زینتی نداریم تا بعد از کشف، آن‌ها را به کشور مبدأ برگردانیم و به ناچار در بازار توزیع می‌شود.
اکبری با بیان این که بیشترین زنده‌گیری هوبره در استان‌های خراسان جنوبی و خراسان شمالی انجام شده افزوده است: فقط ماده ۲۵ قانون مبارزه با قاچاق کالا به این موضوع پرداخته و البته بسیاری از موارد در آن مغفول واقع شده است. بر اساس تعریف جهانی، صادرات و خرید و فروش حیات وحش شامل مجازات می‌شود.
حدود سه‌هزار مرکز درمانی دامپزشکی در سطح کشور موجود است. طبق آمار غیررسمی، سالانه بیش از 10 هزار مراجعه برای درمان حیوانات وحشی که به عنوان حیوان خانگی نگهداری می‌شوند، تخمین زده می‌شود.
امیررضا داداشی، رئیس اداره هماهنگی و ساماندهی و مسئول برنامه‌ریزی، پیگیری و اجرای برنامه پیشگیری و مقابله با قاچاق حیات وحش می‌گوید: تعداد زیادی از پرندگانی که از مرزهای شرقی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شوند به عنوان پرندگان قفسی یا زینتی در مراکز عرضه در مرکز تهران (مرکز خلیج 1 و 2) به سهولت و بدون هیچ گونه مزاحمت، خرید و فروش شده و بسیاری از افراد، بدون هرگونه مجوز قانونی به تکثیر و پرورش آن‌ها پرداخته و به سایر استان‌ها هم منتقلشان می‌کنند.
تعداد پرندگان قفسی یا زینتی که از طریق قاچاق وارد کشور شده یا تکثیر شده‌اند بیش از سه میلیون قطعه برآورد می‌شود. روند و شدت وقوع قاچاق در استان‌های مختلف متغیر بوده و به عوامل مختلفی بستگی دارد.
بعضی از پرندگان شکاری به علت محبوبیت زیادشان در بین اعراب حاشیه خلیج فارس از سالیان گذشته زنده‌گیری و صید شده و از طریق قاچاق با واسطه متخلفان داخلی به طرق مختلف به این کشورها فرستاده می‌شوند.
با توجه به کاهش روزافزون جمعیت این گونه‌ها در طبیعت و افزایش بسیار زیاد تقاضا، بیکاری جوانان در مناطق مجاور زیستگاه‌ها، دسترسی آسان، عدم نیاز به تجهیزات پیشرفته و ادوات گران‌قیمت و تشویق خریداران و تجهیز صیادان به ادوات صید، تشکیل باندهای بزرگ و بین‌المللی قاچاق با گردش مالی گسترده، کمبود نیروی اجرایی در جهت حفاظت از تمامی زیستگاه‌ها و سایر عوامل، متأسفانه در سالیان اخیر صید و قاچاق این گونه‌های ارزشمند و تعداد افرادی که اقدام به تخلف می‌کنند، افزایش یافته، به گونه‌ای که حضور موتورسواران صیاد و «کوخت‌نشینان» در این مناطق به یک معضل جدی امنیتی تبدیل شده است.
چهار پرنده در معرض انقراض
در ایران چهار پرنده ارزشمند وجود دارد که بیشترین آمار قاچاق مربوط به آن‌هاست: شاهین، بالابان، بحری و هوبره. هر چهار پرنده در معرض خطر انقراضند. کشورهای حاشیه خلیج فارس به نگهداری این پرندگان علاقه خاصی دارند و قاچاق زیادی از سمت کشور ما به این کشورها انجام می‌شود.
پرندگان شکاری به عنوان ذخایر ژنتیکی و بانک ژن، از اهمیت خاصی درمطالعات اکولوژیکی، ژنتیکی و تنوع زیستی کشور برخوردارند. شکار و صید غیرمجاز، مسمومیت با طعمه‌های مسموم نظیر جوندگان به خصوص در پرندگان لاشه‌خوار، تصادف با خودروهای عبوری به‌خصوص در مورد پرندگان شکاری شب‌پرواز، بیماری‌ها از قبیل آنفلوانزا و نیوکاسل، وجود تعارضات مردمي و عدم آگاهي کافي مردم، خشکسالي، استفاده گسترده از سموم دفع آفات و كودهاي كشاورزي، آتش‌سوزي در مناطق تحت‌مديريت، تخريب و تصرف جنگل‌ها و زیستگاه‌ها و وجود برخي آداب و رسوم غلط در بين مردم از جمله تهدیدهای موجود گونه‌های پرندگان شکاری محسوب می‌شود.
فروش این پرندگان در فضای مجازی به یک معضل حاد محیط زیستی در کشور تبدیل شده است. افزایش میزان زنده‌گیری آن‌ها از طبیعت در سال‌های اخیر به‌خصوص درباره گونه هوبره به کاهش محسوس جمعیت این گونه‌های ارزشمند دامن زده و این در حالی است که کاهش قاچاق پرندگان شکاری، نیازمند همکاری جوامع محلی و نیروهای پلیس با سازمان حفاظت محیط‌زیست است.
به گفته سرهنگ جمشید محبت‌خانی، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست، در سه سال اخیر، ۱۶ هزار و ۵۲۰ قبضه سلاح شکاری و ۱۹۰ قبضه سلاح جنگی و با رصد فعال فضای مجازی با همکاری پلیس فتا، تعداد ۵۰۱ مورد تخلفات محیط‌زیستی مربوط به این فضا کشف شده است.
روش‌های صید پرندگان شکاری
امیررضا داداشی با بیان این که در روند قاچاق پرندگان شکاری، هم جرم قاچاق حیات وحش و هم تخلف آزار حیوانات رخ می‌دهد، می‌گوید: متخلفان در روند زنده‌گیری و قاچاق پرندگان شکاری، دست به انجام اقدام‌های بسیار آزاردهنده‌ای می‌زنند. قاچاقچیان معمولا چشمان پرندگان شکاری را با نخ می‌دوزند یا کلاه چرمی بر سر آن‌ها می‌کشند تا اطراف را نبینند. همچنین شاهپرهای پرندگان را چسب می‌زنند تا در روند جابه‌جایی آسیب نبینند، چون در این صورت از قیمتشان کاسته می‌شود. قاچاقچیان همچنین در برخی موارد، پرندگان شکاری را در بطری‌های آب یا لوله‌های پلیکا نگهداری می‌کنند تا کمترین تکان را بخورند.
به گفته کارشناسان حیات وحش، آمار قاچاق پرندگان شکاری از سایر انواع پرندگان بیشتر است. تیره‌هایی از شاهین‌سانان در شمال‌شرق، شرق، مرکز و غرب کشور زیست می‌کنند و با توجه به پراکندگی پرندگان شکاری در سراسر ایران، متأسفانه زنده‌گیری و قاچاق این پرندگان در نقاط مختلف کشور رواج دارد.
امیررضا داداشی، افزایش رشد جرائم از طریق فروش حیوانات یا اجزای آن‌ها در فضای مجازی و نبود ابزار مناسب قانونی برای کنترل فضاهای مجازی در خرید و فروش حیات وحش، تمایل روزافزون به نگهداری گونه‌های حیات وحش در منازل، شکل‌گیری مافیای خرید و فروش حیات وحش به‌ویژه در استان تهران، افزایش صید و زنده‌گیری حیات وحش به دلیل فقر جوامع محلی، عدم وجود شعب تخصصی در برخورد با جرائم محیط زیستی در استان‌ها، عدم آشنايي کافی برخی از قضات و دستگاه‌هاي نظارتي، امنيتي و حاكميتي درخصوص اهمیت موضوع حیات وحش و ضرورت برخورد با تخلفات شكار و صيد و قاچاق را از چالش‌های موجود در بحث قاچاق حیات وحش برمی‌شمارد.
راه‌های برون‌رفت از بحران
استفاده از ظرفیت قانونی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز در برنامه‌های آموزشی، آگاهی‌رسانی و تبیین آسیب‌های قاچاق در فرآیند حفاظت از تنوع زیستی کشور در مناطق حساس و آسیب‌پذیر، ایجاد نظام هماهنگ بین‌بخشی با محوریت سازمان حفاظت محیط زیست و ستاد مرکزی قاچاق کالا و ارز با سازمان‌های ذینفع در پیشگیری و مقابله با قاچاق، پیگیری و رایزنی جهت ایجاد صنف فروشندگان و تولیدکنندگان گونه‌های مجاز خرید و فروش مکشوفه، لحاظ نمودن قوانین و مقررات بین‌المللی کنترل قاچاق در برنامه‌ریزی‌های ملی مشترک با ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، ایجاد معیشت جایگزین برای جوامع محلی استان‌های محروم و درگیر پدیده قاچاق حیات وحش، همکاری مؤثر دستگاه های امنیتی و اطلاعاتی جهت دستگیری سرشاخه‌های قاچاق حیات وحش از جمله راه‌های برون‌رفت از بحران قاچاق سازمان‌یافته حیات وحش کشورمان است که در دستور کار معاونت محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست در همکاری با ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز قرار دارد.
در خرداد ماه سال جاری با صدور احکامی از سوی دبیر ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، حسن اکبری، معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست به‌عنوان رئیس و وحید خدرویسی، مدیر کل دفتر پیشگیری از قاچاق کالا و ارز به‌عنوان دبیر کارگروه پیشگیری و مقابله با قاچاق گونه‌های محیط زیست منصوب شدند.
هماهنگی و نظارت بر پیشگیری از عرضه قاچاق در فضای حقیقی و مجازی، تدوین دستورالعمل مربوط به برخورد با متخلفان و تعیین تکلیف کالاهای مکشوفه از برنامه‌های مهم این کارگروه است.
سامانه 1540 راه ارتباطی مردم برای گزارش هرگونه تخلف محیط زیستی از جمله شکار و قاچاق حیات وحش است.
مردم می‌توانند در صورت مشاهده خرید و فروش، نگهداری یا شکار غیرمجاز گونه‌های حیات وحش، موضوع را از طریق این سامانه تلفنی به سازمان حفاظت محیط زیست گزارش دهند.
