به فکر سلامت ریه‌هایمان باشیم

محمد رضا مسجدی*: بر اساس گزارش منابع بهداشت جهانی بیماری‌های غیرواگیر سالانه سبب مرگ 41 میلیون نفر معادل 74 درصد مجموع مرگ‌ومیرها در جهان می‌شود، که 77 درصد آنها مربوط به کشورهای متوسط و فقیر است. سالانه همچنین 17 میلیون نفر دچار مرگ‌های زودرس قبل از 70 سالگی به علت بیماری‌های غیرواگیر می‌شوند که 86 درصد موارد آنها در کشورهایی با درآمد‌های متوسط و کم ‌اتفاق می‌افتد.

9/17 میلیون نفر به علت بیماری قلبی عروقی (فشار خون، سکته قلبی و مغزی) و در درجه دوم 3/9 میلیون نفر به علت ابتلا به سرطان و در درجه سوم 1/4 میلیون نفر بر اثر بیماری‌های مزمن تنفسی و 2 میلیون نفر به علت ابتلا به دیابت فوت می‌کنند که این 4 بیماری عمده، عامل 80 درصد مجموع مرگ‌ومیرها در جهان است و 4 عامل خطر مشترک این بیماری‌ها هم شامل استعمال دخانیات، کم‌فعالیتی، مصرف الکل و تغذیه ناسالم است که به آنها آلودگی هوا هم اضافه شده است.

سالانه بیش از 20 میلیون نفر در دنیا گرفتار سرطان می‌شوند. در سال 2020 میلادی 10 میلیون نفر به همین علت فوت کرده‌اند یعنی از هر 6 مورد مرگ، یکی بر اثر ابتلا به سرطان بوده است. شایع‌ ترین سرطان‌ها شامل پستان، ریه، روده بزرگ، و پروستات است و سالانه حدود 5/2 میلیون نفر در جهان مبتلا به سرطان ریه می‌شوند و 8/1 میلیون نفر بر اثر این بیماری جانشان را از دست می‌دهند.

در منطقه مدیترانه شرقی سازمان بهداشت جهانی که شامل ایران نیز می‌شود، به دلیل آلودگی هوا، مصرف رو به افزایش استعمال سیگار و قلیان، پروزنی و کم‌فعالیتی و مصرف غذاهای ناسالم، ابتلا به سرطان به‌طور کلی و سرطان ریه به‌طور خاص روند افزایشی چشمگیری پیدا کرده است بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت تعداد بیماران مبتلا به سرطان در کشور ما حدود 150 هزار نفر و مرگ‌های ناشی از آن قریب به 90 هزار مورد در سال است.

شایع‌ترین سرطان‌ها در مردان شامل سرطان معده، پروستات، ریه و روده بزرگ و در زنان شامل پستان، معده،‌ روده بزرگ و ریه است.

ابتلا به سرطان ریه مهم‌ترین علت مرگ‌های ناشی از سرطان در میان زنان و مردان جهان محسوب می‌شود و بیش از 85 درصد موارد این سرطان به دلیل استعمال دخانیات است. و سایر عوامل خطر شامل قرار گرفتن درمعرض دود مواد دخانی (سیگاری‌های تحمیلی)، آلودگی هوا،آسیب‌رسان‌های شغلی شیمیایی و آزبست و اشعه رادون، به‌شمار می‌رود.

به تازگی برای غربالگری سرطان ریه دستورالعمل‌های بین‌المللی برای گروه‌های پرخطر ارائه شده که با موفقت‌های نسبی همراه بوده است و استفاده از «سی‌تی‌اسکن» کم‌ توان low dose CT برای این گروه پرخطر اقدام اولیه در این زمینه است. مهم‌ترین اقدام در مورد سرطان ریه، پیشگیری از آن است و مؤثرترین گام در این راه مبارزه با استعمال دخانیات و محافظت از سلامت مردم در برابر خطرهای محیطی است.

متأسفانه به علت نبود علائم اختصاصی سرطان ریه، این بیماری در اغلب موارد در مراحل پیشرفته شناسایی می‌شود. که در این شرایط، امکان درمان‌های موفقیت‌آمیز بسیار کم و ناچیز خواهد بود.

در واقع علائم هشداردهنده اغلب در مراحل پیشرفته بیماری تظاهر می‌کنند و سبب مراجعه بیمار و تشخیص پزشک می‌شود که شامل خلط خونی، درد سینه، گرفتگی صدا، تنگی نفس فزاینده، لاغری مفرط و یا علائم مربوط به گرفتاری سایر اعضای بدن است و گاهی هم اولین علامت بیماری است، مانند نشانه‌های گرفتاری مغزی، درد عمومی استخوان‌های بدن، ورم غدد لنفاوی و ورم گردن، که در شرایط تشخیص بموقع امکان جراحی و برداشتن کامل تومور اقدام اساسی است ولی متأسفانه در کمتر از 10 درصد بیماران این حالت پیش می‌آید و لذا از سایر امکانات درمانی نظیر رادیوتراپی، شیمی ‌درمانی، ایمنی ‌درمانی، اقدامات تهاجمی نظیر لیزر درمانی و فرسایش رادیویی (radioablation) بهره‌گیری می‌شود. به هر حال در بهترین شرایط طول عمر بیماران پس از تشخیص بین 6 تا 18 ماه و در ایده‌آل‌ترین حالات به 3 تا 5 سال می‌رسد.

و از اینرو مهم‌ترین اقدام برای عدم ابتلا به سرطان ریه، پیشگیری از آن و مؤثرترین گام هم مقابله با استعمال دخانیات است. همچنین پایبندی به اجرای قوانین و مقررات مربوط به استعمال دخانیات و اعمال جدی محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها و تأمین فضا و محیط‌های سالم نیز مهم‌ترین گام برای پیشگیری از ابتلا به سرطان ریه محسوب می‌شود.
* استاد دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی و   مدیرعامل شبکه ملی  پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر