پدیده آپارتمان‌نشینی سابقه چندان زیادی در ایران ندارد. این پدیده نو به دهه چهل شمسی برمی‌گردد که شهر تهران به عنوان پایتخت کشور گسترش پیدا کرد. طی چهار دهه گذشته با رشد جمعیت و توسعه شهرها این سبک زندگی در تمام مناطق کشور رواج یافته و از شهرهای بزرگ به شهرهای کوچک نیز رسیده است. با توجه به رشد به‌نسبت سریع آپارتمان‌نشینی می‌توان ادعا کرد هنوز فرهنگ آن در ایران جا نیفتاده و هماهنگ با آهنگ ساخت آپارتمان نبوده است.
آپارتمان‌نشینی خود یک سبک زندگی است و هر سبک زندگی به فرهنگ خود نیاز دارد. توجه به مسأله همسایه‌داری و رعایت حقوق دیگران از جمله مهم‌ترین مواردی هستند که عدم رعایت آن‌ها باعث به‌وجود آمدن برخی مشکلات می‌شود. ساکنان مجتمع‌های آپارتمانی با مشکلاتی مانند سر و صدای مهمان، اختلاف در مشاعات، هزینه‌های نگهداری امکانات و تجهیزات، هزینه‌های شارژ، خرده‌فرهنگ‌های نامتجانس با فرهنگ اکثریت و... دست و پنجه نرم می‌کنند.
فرهنگ آپارتمان‌نشینی یعنی رعایت نکاتی که مخصوص خانه‌های آپارتمانی است و باعث بهتر شدن زندگی و روابط اجتماعی همسایگان می‌شود. کشور ما در حال گذار از فرهنگ سنتی به مدرنیته است و زندگی‌های سنتی به تدریج جای خود را به زندگی مدرن می‌دهند. این موضوع، سبک زندگی ما را تحت‌تأثیر قرار داده و در آن تغییراتی را به‌وجود آورده است.
برخی از ما بخش زیادی از عمر خود را در خانه‌های ویلایی با سبک زندگی سنتی گذرانده‌ایم و ممکن است چندان با فرهنگ آپارتمان‌نشینی آشنایی نداشته باشیم. آگاهی نسبت به فرهنگ آپارتمان‌نشینی و رعایت سکوت در آپارتمان امری مهم به شمار می‌رود. سردار فارسی در ضمیمه جامعه امروز روزنامه اطلاعات در این زمینه با محمدکریم حنیفی، وکیل پایه یک دادگستری، مشاور حقوقی و مدرس دانشگاه گفتگویی انجام داده است.
فرهنگ آپارتمان نشینی چیست و پدیده آپارتمان‌نشینی از چه دوره‌ای در ایران آغاز شده است؟
قبل از هر چیزی باید فرهنگ را تعریف کنیم که مجموعه دستاوردهای مادی و معنوی است؛ فرهنگ حاکم بر جامعه و خانواده است. ما چند نوع فرهنگ داریم که ریشه آن از فرهنگ فردی شروع شده و به خانواده و اجتماع تسری می‌یابد.
پدیده آپارتمان‌نشینی عمدتا از شهرهای پر جمعیت آغازمی‌شود، چون در این شهرها هم زمین کم بوده و هم قدرت خرید مردم پایین است؛ بنابراین افراد به مسکنی با عنوان آپارتمان روی می‌آورند که خارج از چارچوب و ساختار خانه‌های ویلایی است.
در ایران از سال 1343 به بعد که فرهنگ آپارتمان‌نشینی در کشور و به‌خصوص در تهران رایج می‌شود، مجلس شورای ملی وقت برای آن که بتواند نظم قانونی به این پدیده مدرن بدهد، قانونی را با عنوان «حق تملک آپارتمان‌ها» تصویب کرده و در آن حقوق و مزایایی را که ساکنین آپارتمان‌ها نسبت به بهینه‌سازی یا استفاده از آن دارند تعیین می‌کند.
آپارتمان به ساختمانی اطلاق می‌شود که بیشتر از سه‌واحد باشد و کمتر از این را آپارتمان تلقی نمی‌کنند. آپارتمان دو نوع حق مالکیت اختصاصی و اشتراکی دارد. مالکیت اختصاصی همان است که خود فرد، آپارتمان را خریداری کرده یا به ارث برده و مالکیت اشتراکی مربوط به قسمت‌هایی است که همه ساکنین آپارتمان متناسب با سهم اقتصادی خود از آن استفاده می‌کنند، مانند پارکینگ، آسانسور، زیرزمین و... که مشاعات محسوب می‌شوند. هر مالک اختصاصی نسبت به سهم اقتصادی از مجموعه آپارتمان در بخش‌های اشتراکی از عرصه و زمین مالکیت دارد.
ساکنین آپارتمان از چه حقوقی برخوردار هستند؟ راهکار قانونی حفظ حقوق ساکنین آپارتمان‌ها به چه شکل است؟
ساکنین آپارتمان علاوه بر حقوق فردی، یک‌سری حقوق اجتماعی نیز دارند که شامل مالکیت حق اشتراکی و امکانات رفاهی است که مدیریت مجتمع فراهم می‌کند. برای مثال در مجتمع 600 واحدی سعیدیه همدان، امکانات رفاهی مانند پارک و زمین بازی و... تهیه کرده‌اند که آپارتمان‌نشینان باید هزینه‌های نگهداری و توسعه رفاهیات را به موقع پرداخت کنند.
آپارتمان‌ها باید با تشکیل جلسه، هیأت مدیره شکل دهند و مدیر ساختمان را انتخاب کنند و این مدیر موظف است براساس معیارهای قانونی برای دریافت هزینه‌های جاری و مشاعات ساختمان از ساکنین به واسطه قراردادی که بین آن‌ها وجود دارد یا براساس مالکیت اختصاصی و اشتراکی اقدام کند.
مشاهده می‌شود که برخی افراد از پرداخت به‌موقع شارژ ساختمان و هزینه‌ها امتناع می‌کنند که در این موارد مدیر ساختمان حق دارد در وهله اول با ارسال اظهارنامه به فرد خاطی تذکر دهد که ظرف 10 روز نسبت به پرداخت هزینه‌ها یا رعایت حقوق دیگر ساکنین ساختمان اقدام
کند.
اگر بعد از این فرصت قانونی، فرد موردخطاب اقدامی نکرد، مدیر ساختمان می‌تواند خدمات عمومی او را قطع کند. اگر باز مقاومت کرد، قانون راهکار تعیین کرده که از طریق اداره ثبت اسناد و املاک یا محاکم قضایی نسبت به اقامه دعوی و با تعیین کارشناس برای برآورد خسارات ایجادشده، فرد خاطی را مخاطب قرار دهد و حقوق اشتراکی سایر ساکنین را تأمین و فراهم کند.
راهکار فرهنگ‌سازی در پدیده آپارتمان‌نشینی چیست؟
چالش فرهنگی مقدم بر چالش قانونی است، چون هیچ قانون‌گذاری نمی‌تواند در شخص، وجدان، شرافت و احساس مسئولیت ایجاد کند. بستر فرهنگ‌سازی در مجموع به سیستم حکومتی مربوط است، چراکه قدرت و امکانات در اختیار حاکمیت و نظام حکمرانی است که می‌تواند با گسترش آموزش و توسعه فرهنگ شهرنشینی و آپارتمان‌نشینی، احترام به حقوق دیگران، مسئولیت‌پذیری و... فرهنگ‌سازی کند.
تأکید می‌کنم که باور به حفظ حقوق دیگران در آحاد جامعه باید ایجاد شود تا افراد حقوق شهروندی یکدیگر را در موارد مختلف رعایت کنند و این مهم را سیستم حکمرانی باید به وسیله فرهنگ‌سازی انجام دهد.
خود فرد به تنهایی نمی‌تواند در وجود خود فرهنگ‌سازی کند، بلکه این کار از سیستم حکمرانی شروع شده و در سطح شهرها و خانواده گسترش می‌یابد. فرهنگ‌سازی را نمی‌توان یک‌شبه انجام داد، بلکه فرهنگ به مرور زمان ایجاد می‌شود. تسریع در فرهنگ‌سازی را می‌توان با تذکرات زبانی توأم با ادب و احترام به وجود آورد که به نظر من با توجه به زمینه‌های فرهنگی که در افراد وجود دارد این نوع از تذکرات زبانی می‌تواند مؤثر واقع شود.
در بدترین حالت، اگر یک فرد در مجموعه آپارتمانی به هیچ عنوان فرهنگ عامه آپارتمان‌نشینی را رعایت نکند، قانون‌گذار موضوع مرز مشترک و همسایه مشترک را در قانون پیش‌بینی کرده است که موارد مختلف از طریق دستگاه قضایی پیگیری و رسیدگی شود. حکم صادره از سوی قاضی در این موارد قابل اجرا بوده و فرد خاطی مکلف به تمکین از قانون است.
به هر حال آپارتمان‌نشینی می‌طلبد که افراد با پذیرش شرایط جدید و سبک زندگی متفاوت از گذشته، خود را به لحاظ فرهنگی ارتقا داده و نسبت به رعایت حقوق همسایگان و ساکنین ساختمان ملزم بدانند، زیرا در دین اسلام نیز به رعایت حقوق دیگران و به خصوص حق همسایه تأکید شده است.
