محمد علی فیاض بخش: از دیرباز این نزاع کلامی در میان مورخان و متکلمان در واقعه‌ی سترگ عاشورا در جریان بوده؛ که آیا امام حسین علیه‌السلام بر اساس سرنوشتی محتوم و در سایه‌ی علم امامت به حتمیت شهادت حرکتی آسمانی را آغاز کرد؛ یا بر مبنای محاسباتی عادی به سوی تکلیفی زمینی با احتمال به نتیجه‌ای این‌سویی یا آن‌سویی حرکت نمود؟
هردوسویِ باورمندان، در بزرگی و سترگی و حتی رازآلودبودن این واقعه‌ی سر به مُهر مهر می‌ورزند؛ گرچه هریک، حجت خویش می‌آورَد؛ و در هرحال، لااقل برای این دو گروه، واقعه، از توصیف بشری و ارج‌گذاری زمینی بس فراتر است.
بر این باورم، که کنکاش و سعی در رموز سر به مُهر الهی، گرچه ملایم ذهن بشری است، لیک طمع در گشودن گره‌های رازآلود در این حادثه‌های ناب و تک، اگر گشودنی بود، که دیگر لطفی از رازآلودگی و سِرّنهفتگی باقی نمی‌ماند و ولَهِ شیرین و حیرتِ رهگشای اهل معرفت را به دنبال خویش نمی‌داشت.
در عین حال در مورد حرکت بزرگ و زندگی‌ساز حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام، آنچه مأموریتِ ظاهر و بلکه وظیفه‌ی ماست، تحلیل زمینی و علّی-معلولی این واقعه است، که از خوش حادثه، تمام عوامل و فاکتورهای تحلیلی آن در چهره‌ی تاریخ ثبت و ضبط است و خلاصه آن که:
امام علیه‌السلام در فشار بیعت با یزید قرار گرفت؛ این، خط قرمز ایشان بود. در عین حال اولین حرکت امام خارج‌شدن از سیطره‌ی ناایمنی عمّال یزید بود. اولین منزلگه تصمیم برای آینده، مکه بود و موقف حج؛ که آن‌جا نیز ناامن شد؛ راه چاره، اعتماد به کوفیانی بود که او را برای امامت و امارت خود فراخواندند و امام بدین دعوت رهسپار شد. پرده‌ی آخر، پیمان‌شکنی بود و وانهادن امام، نه در سه‌راهی شام و عراق و ایران؛ که زمین‌گیری در سرزمین کربلا… و شد آنچه شد. این، تکلیف زمینی امام علیه‌السلام بود؛ بی‌هیچ رازآلودگی و پبچیدگی.
… اما آنچه راز و رمز این واقعه بود، سیر تکاملی زندگی‌خواهیِ امام تا قلّه‌ی پاکباختگی او در قیامی بود که او را چاره‌ای جز آن نبود. راز و رمز عاشورا، که همان تشریف آسمانی است، از سیری که تکلیف زمینی بود گذشت و مهم‌تر آن که عاشورا، شد قطعه‌ی بی‌نظیر در تاریخ خلقت آدم، که راه تشریف به آسمان را طریق عمل به تکلیف زمین باید جست.
