اطلاعات نوشت: میراث طبیعی به عنوان یکی از ثروت‌های سرزمینیِ ایران، با پدیده پیشروی بیابان درگیر است. بیابانزایی در کنار ۲ چالش بزرگ چون تغییر اقلیم و کمبود آب شیرین، به عنوان سومین چالش مهم جامعه جهانی در قرن ۲۱ محسوب می‌شود و همراه با تغییر آب و هوا و از دست دادن تنوع زیستی، به عنوان بزرگترین چالش توسعه پایدار از آن نام برده‌اند.
به عقیده کارشناسان، بر اثر پدیده بیابانزایی هر ساله حدود ۱۲ میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی، مراتع و جنگل‌ها در سراسر جهان به دلیل نزول کیفیت خاک و کمبود رطوبت به بیابان تبدیل می‌شود.
این پدیده بیشتر در زمین‌های خشک حاشیه بیابان‌های جهان، یعنی سرزمین‌هایی که حدود یک میلیارد نفر در آن زندگی می‌کنند، اتفاق می‌افتد که فلات مرکزی ایران یکی از معروف‌ترین این مناطق محسوب می‌شود.
روز ۱۷ ژوئن - ۲۸ خرداد - هرسال به عنوان روز جهانی بیابانزدایی انتخاب شده است. شعار امسال این روز «اتحاد برای سرزمین؛ میراث طبیعی ما و آینده ما» نامگذاری شده است.این روز بهانه‌ای است تا بار دیگر به یاد آوریم که ایران ۳۴ میلیون هکتار اراضی بیابانی، ۲.۱ درصد خشکی و ۴.۲ درصد بیابان‌های جهان را داراست.
درهمین حال ، کارشناسان درباره افزایش بیابانی شده ایران هشدار داده وبرای مقابله با آن راه کارهایی چون شناسایی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی، نهال کاری و بذرپاشی، احداث بادشکن و کنترل هرزآب‌های فصلی را پیشنهاد می کنند که در صورت تحقق، می‌توانند زمینه‌ساز توسعه پایدار باشند.
عباسعلی نوبخت ، رییس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشوردراین باره می گوید: کانون‌های بحرانی بیابان در کمتر از دو دهه از ۶ میلیون هکتار به بیش از ۱۴ میلیون هکتار رسیده و استان‌های بیابانی کشور نیز از ۱۲ استان به ۲۰ استان افزایش یافته است و این رخداد یک هشدار جدی برای سرزمین و محیط زیست ماست.
وی بااشاره به درخطر بودن منبع طبیعی وجنگل های کشور واحتمال تبدیل این پوشش گیاهی ارزشمند به بیابان، می افزاید:عوامل مختلفی سبب تخریب منابع طبیعی می‌شود و اگر به‌درستی عوامل شناسایی نشود، در جراحی طبیعت موفق نخواهیم بود. کشور پنج منطقه رویشی دارد و بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی که برخی از آن‌ها منحصر به ایران است.
وی ادامه می دهد:زاگرس ۶ میلیون هکتار جنگل دارد و سطح قابل توجهی از آن مرتع است و بحران آفت، جنگل‌ها را تهدید می‌کند. آفت جوانه خوار یک بار می‌آید و آفت برگ‌خوار نیز چند بار فعالیت می‌کند که این تکرار باعث ضعیف شدن گیاهان می‌شود. با مشورت گیاه‌پزشکان از محلول بی خطری استفاده می‌شود تا از گسترش آن جلوگیری شود اما این به تنهایی چاره کار نیست.
وی ادامه داد: در استان چهار محال و بختیاری ۳۵۰ هزار هکتار جنگل وجود دارد که ۳۵ هزار هکتار آن درگیر آفت است همچنین از ۳۵ هزار هکتار جنگل های این استان فقط ۱۰۰۰ هکتار آن در دستور کار کنترل آفت قرار دارد و حدود ۶۰ درصد ۳۵ هزار هکتار در آن کشاورزی انجام می‌شود.
نوبخت با بیان اینکه سطح پوشش جنگلی و بیابانی کشور مناسب نیست، اظهار می کند: تمام نوسانات طبیعی زمینه ساز مشکلات نیستند و انسان‌ها در این باره آسیب‌های بسیاری به طبیعت و محیط زیست وارد کرده‌اند.
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور با بیان اینکه منابع طبیعی مخالف توسعه عمرانی نیست، می گوید: ظلم بسیاری به جنگل‌های هیرکانی و زاگرس شده است و احداث سدها و توسعه عمرانی باید بر اساس مطالعات علمی انجام شود.
وی بااشاره به اینکه دربرخی استان های کشور حرکت ماسه های رون اتفاق افتاده واین پدیده تاسیسات شهری را تهدید می کند،می افزاید: به عنوان مثال ،اکنون عرصه بیابانی بیش از نیمی از شهرستان شاهرود دراستان سمنان را در برمی‌گیرد وتاکنون ۱۴۰ هزار هکتار کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در این شهرستان شناسایی شده است.
نوبخت خاطرنشان می کند: فعالیت‌های بیابانزدایی در شاهرود از سال‌ها قبل، به منظور کنترل حرکت ماسه‌های روان در مراکز جمعیتی و همچنین برقراری امنیت در راه‌های مواصلاتی و راه‌آهن منطقه آغاز شده اما پیشروی ماسه های روان دراین شهرستان همچنان ادامه دارد. و شهرستان شاهرود حدود یک میلیون و ۷۵۰ هزار هکتار است اما وسعت عرصه‌های بیابانی آن به ۲ میلیون ۳۰۰ هزار هکتار افزایش یافته است.یعنی از ۹.۷ میلیون هکتار وسعت استان سمنان، ۵۵ درصد نواحی بیابان و خشک، ۳۸.۵ درصد مراتع، ۲ درصد اراضی کشاورزی و سه و ۶ دهم درصد جنگل است.
نوبخت می افزاید: مورد شهرستان شاهرود یک نمونه است تا دریابیم خطر بیابانی شدن بسیاری از استان های کشور را تهدید می کند وباید چاره ای اساسی دراین باره اندیشیده شود.
علیرضا نصرآبادی، کارشناس منابع طبیعی هم دراین باره می گوید:بیابانزایی و تخریب سرزمین دومین دلیل مهاجرت‌های بین‌المللی در جهان است. بااین حال مااز این نظر درایران وضعیت حساسی داریم به گونه ای که هم اکنون حدود ۸۸.۷۳ درصد از اراضی ایران تحت تأثیر بیان زایی است و بیش از ۲۹.۶ میلیون هکتار مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی در ۲۲ استان کشور است.
وی ادامه می دهد:استفاده افراطی از سموم شیمیایی، بهره برداری بیش از حد از سفره‌های آب زیرزمینی، بوته کنی و عدم تعادل بین منابع طبیعی و مرتع با چرایی دام از عوامل بیابانزایی است.درک شرایط اقلیمی کشور و بروز پدیده‌هایی مانند گرد و غبار و سیل و خشکسالی برای همه قابل درک شده است ولی هنوز برای بسیاری از ما قابل باور نیستو درخواست ما این است که تصمیم گیران و سیاست گذاران این موضوع را جدی بگیرند.
نصرآبادی بااشاره به تاثیر فعالیت های غیرعلمی معدنکاری در افزایش سطح بیابان های کشور، تصریح می کند:واقعیت این است که بشر هر چه قدر به سمت رشد و پیشرفت صنعتی رفته، طبیعت روبه قهقرا رفته است ویکی از این نتایج منفی، افزایش بیابان زایی است.درست است که ما در کلان به معدن و راه آهن و مانند آن نیاز داریم ولی این موضوع باید با مراعات و حفظ محیط زیست و منابع طبیعی صورت گیرد.
وی می افزاید: بخش صنعت ومعدن ما باید بانگاهی ملی ومتعصبانه به محیط زیست وحفظ پوشش گیاهی ارزشمند کشور نگاه کرده واز فعالیت یک بعدی وخودخواهانه بپرهیزند. الان شما شاهد لمس تغییرات اقلیمی توسط همه هستید واگر جلوی فعالیت های مخرب رادرکشور نگیریم همه آسیب می خوریم ومن وشما هم ندارد.
این کارشناس اظهار می کند:باید درنظر داشته باشیم که آب وغذا همه چیز بشر است وتامین آن هم منوط به حفظ پوشش گیاهی است؛ اگر منابع آبی تمام شود واراضی جنگلی، مراتع وزمین های مرغوب کشاورزی تخریب گردیده وبه بیابان تبدیل شود، پایان نوع بشر است واین پدیده ای است که همین حالا درکنار ماست وشوخی هم ندارد.
نصرآبادی بااشاره به آمارهای رسمی منتشره درخصوص رشد بیابان زایی درکشورمی گوید:۸۷ درصد از وسعت کشور تحت تاثیر بیابانزایی است و اگر با نگاه بلندمدت به این موضوع توجه نشود، در معرض تخریب سرزمینی قرار داریم.این درحالی است که سالانه فقط در ۳۰۰ هزار هکتار از عرصه‌های کشور با اقدامات مختلف مانند بذرپاشی، نهال‌کاری و مدیریت و کنترل هرزآب، عملیات بیابانزدایی اجرا می‌شود ومقایسه کارهایی که می شود با وسعت کشور،نشان می دهد این موضوع چقدر جای کاربیشتری دارد.
وی تصریح می کند: درواقع کشور با این میزان سرعت پدیده بیابانزایی، اکنون در معرض خطر تخریب سرزمینی قرار گرفته است وبا توجه به میزان سرعت بیابانزایی در عرضه‌های کشور باید در عملیات بیابانزدایی تسریع شود و استفاده از ظرفیت مشارکت مردمی نیز در این زمینه کمک‌کننده است.چرا که دولت به تنهایی توان انجام این کاررا ندارد.
این کارشناس ادامه می دهد: اکنون ۴۰۰ دشت ایران در حال فرونشست است و نشست زمین درتهران به ۵۲ سانتی متر می‌رسد، حال آن که در حالت طبیعی باید پنج سانتی متر باشد. تمام این مسایل درنهایت به افزایش بیابان زایی درکشور منتهی می شود که حلقه حیات وماندگاری درایران را تنگ وتنگ تر می کند.
