اطلاعات نوشت: براساس تعریف کلاسیک، گمرک یک مرجع مقتدر و سازمانی دولتی است که مسئول جمع‌آوری تعرفه‌ها و کنترل جریان کالاها از جمله حیوانات، وسایل حمل و نقل، وسایل شخصی و وسایل خطرناک به داخل و خارج یک کشور یا حوزه گمرکی می‌باشد.

به‌طور سنتی، گمرک به عنوان موضوعی بازرگانی و مالی در نظر گرفته می‌شود که در آن عوارض گمرکی (یعنی تعرفه‌ها) و سایر مالیات‌های واردات و صادرات دریافت می‌شود.

در دهه‌های اخیر، دیدگاه‌ها در مورد عملکرد گمرک به‌طور قابل توجهی گسترش یافته‌است و اکنون سه موضوع اساسی مالیات، امنیت و تسهیل بازرگانی از موضوعات اصلی درخور توجه هستند.

برای نیل به این اهداف گمرک های جهان از مدتها قبل حرکت به سوی آنچه " گمرک دیجیتال" یا گمرک آنلاین خوانده می شود را آغاز کرده اند. هدف نهایی تمام فرآیندهای گمرک دیجیتال، ایجاد روان سازی، سرعت، دقت وایجاد امنیت در ورود وخروج کالا از کشورهاست که به طور طبیعی به افزایش درآمد دولت ها وضمنا بهبود تجارت داخلی وخارجی کشورها می انجامد.

براین اساس، سازمان جهانی گمرک از سال 2016 مسیر «گمرک دیجیتال، حرکت به سوی جلو» را اعلام واعضای این سازمان را به هرچه بیشتر آنلاین کردن خدمات گمرکی تشویق نموده است.

براین اساس ،گمرکات باید در مورد ارتقای سطح استفاده از فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات (ICT) اقدام کنند.

سازمان جهانی گمرک واژه گمرک دیجیتال را این‌گونه تعریف می‌کند: "گمرک دیجیتال" به هر فعالیت الکترونیکی یا مکانیزه‌ای اطلاق می‌شودکه با اثربخشی بهتر، بهره‌وری بیشتر و هماهنگ‌سازی فعالیت‌های گمرکی مانند سیستم‌های ترخیص مکانیزه گمرکی، مفهوم پنجره واحد، تبادل الکترونیکی اطلاعات، وب‌سایت‌هایی برای تبادل اطلاعات و افزایش شفافیت و استفاده از تلفن‌های هوشمند، در ارتباط باشد. به اعتقاد این سازمان جهانی، استفاده از فناوری‌های برتر می‌تواند تأثیر مثبتی در آینده و تحول گمرک داشته باشد زیرا در نتیجه افزایش دستیابی به اطلاعات ضروری و همچنین خدمات به‌عنوان بخشی از تمامی فعالیت‌های تجارت بین‌المللی، ترخیص سریع‌تر کالا در تجارت‌های قانونی انجام می‌شود.
همچنین در نتیجه افزایش هماهنگی میان واحدهای گمرکی و همچنین میان گمرک و سایر سازمان‌های مرزی در سطح ملی و بین‌المللی، کارایی گمرک افزایش می‌یابد.

به علاوه، در نتیجه افزایش شفافیت در انجام مراحل و تصمیم‌گیری، بهبود رویه‌های گمرکی و یکپارچگی تضمین شده و در نتیجه جمع‌آوری و تحلیل اطلاعات، ردیابی بهتر محموله‌های غیرمعمول و غیرقانونی امکان‌پذیر می‌شود.

به زعم سازمان جهانی گمرک، دستیابی به چنین نتایج مثبتی موجب تحقق اهداف عالی گمرک شامل بهبود جمع‌آوری درآمدها و حقوق و عوارض، امنیت مرزها، جمع‌آوری آمار تجاری و تسهیل تجارت می‌شود. در حال حاضر سازمان‌های مرزی به‌طور چشمگیری برای افزایش کارایی و اثربخشی خود در حال حرکت به سوی مکانیزاسیون هستند. براین اساس خدماتی چون  دوراظهاری صادرات و واردات،دریافت الکترونیک اظهارنامه،کنترل الکترونیکی بدهی‌ها،انجام امور احراز هویت توسط سامانه، تعیین اتوماتیک و هوشمند کارشناس گمرکی،گزینش مسیر اظهارنامه، تعیین خودکارمسیر سبز، زرد و قرمز برای انواع محموله ها،دریافت مجوزهای لازم به‌صورت الکترونیک، صندور پروانه (برگ سبز) الکترونیکی و  دریافت الکترونیک اطلاعات از انبارها، از جمله محورهایی است که توسط گمرک دیجیتال قابل انجام است.

به عنوان مثال، در گذشته اظهارنامه‌های گمرکی در گمرکات اجرایی به روش دستی نوشته و تحویل متقاضی می‌شد. این موضوع علاوه بر مشکلات ناشی از حضور این افراد در گمرک، باعث کندی سرعت کار گمرکات در ترخیص کالا می‌ شد؛ زیرا هر گمرک برمبنای تعداد اظهارنامه‌ای که می‌توانست در روز تایپ کند خدمات ارائه می‌کرد.

انجام تشریفات ترخیص کالاهای وارداتی و همچنین صدور کالا از کشور براساس قانون امور گمرکی و آیین‌نامه اجرایی آن منوط به تنظیم اظهارنامه گمرکی و تسلیم آن به گمرک است.

 اظهارکننده موظف است اسناد لازم از قبیل سیاهه خرید، گواهی مبدأ، اسناد بانکی و سایر مجوزهای مورد نیاز را که مقررات و قوانین مربوطه تعیین کرده است به اظهارنامه پیوست کند.

اما با راه‌اندازی سامانه اظهار از راه دور، این موضوع برطرف شده است و هر صاحب کالا می‌تواند در هر زمان از شبانه‌روز نسبت به پر کردن فرم اظهارنامه و تحویل الکترونیکی اسناد به گمرک اقدام کند.

یا درنمونه ای دیگر از اثر بخشی گمرک دیجیتال، دریافت الکترونیک قبض انبار و مدیریت آن ، یکی از چالش‌های بزرگ گمرک در حوزه مدیریت، انبارها و قبوض انبار صادر شده آن است که بعضاً در اختیار گمرک و یا مجموعه‌های دیگر که عموماً به شکل خصوصی اداره می‌شوند، قرار دارد. کنترل انبارها و نظارت بر آن از اختیارات و وظایف قانونی گمرک است. از این‌رو با اجرای سامانه جامع امور گمرکی، گمرک ارتباط مستقیم با قبض انبار برقرار نموده و اطلاعات آن نیز به‌صورت الکترونیکی در اختیار گمرک قرار می‌گیرد.

براین اساس ، سامانه جامع ،مدیریت قبوض انبار و صدور و خارج نمودن آن را در اختیار گرفته و به طور هوشمند و اعمال نظارت و کنترل‌های گمرکی را میسر می‌سازد. درکنار این، با راه‌اندازی سامانه جامع امور گمرکی، این سامانه به‌صورت هوشمند و با اتصال به دوربین‌های پلاک‌خوان و تگ‌های هوشمند و همچنین راه‌بندهای متصل به سیستم، اقدام به کنترل ورود و خروج خودروها می کند.

گمرک آنلاین درایران

در ایران نیز گمرک اقدام های متعددی را برای دیجیتال شدن وافزایش سرعت ترخیص کالاها ونظارت آنلاین بر کالاها انجام داده وسامانه های متعددی را نیز دراین خصوص راه اندازی کرده است.

دراین باره ،سامانه گمرک به آدرس epl.irica.gov.ir، سامانه نظارت بر رعایت قوانین گمرکی در واردات و صادرات کالا بوده و ثبت نام در این سامانه، به صورت حضوری و با مراجعه به نزدیک ترین گمرک انجام می پذیرد. تمام اشخاصی که قصد واردات کالا از کشورهای دیگر به ایران را دارند، ملزم به ثبت نام در سامانه مذکور می باشند.

سامانه گمرک ،کالای وارد شده به بنادر را در کوتاه ترین زمان ممکن، ترخیص می ‌کند، که این امر به افزایش سرعت مبادلات، کمک شایانی نموده است. این سامانه، همچنین، علاوه بر امنیت بالا، توانسته است سرعت ترخیص کالا را از 30 روز به 3 روز، کاهش دهد.

بااین حال بررسی ها نشان می دهد این اقدامات کافی نیست وگمرک ایران تا رسیدن به هدف گمرک دیجیتال راهی طولانی درپیش دارد.
دراین باره مرکز پژوهش های مجلس درگزارشی با بررسی ساختار گمرک ایران با 3 کشور چین، ترکیه وامارات اصلاحات عدیده ای را برای گمرکات کشورمان پیشنهاد کرده که بخشی بزرگی از این اصلاحات درچارچوب گمرک دیجیتال می گنجد.

توسعه روابط سیاسی- بازرگانی (با اولویت شرکای تجاری) به‌منظور تبادل الکترونیک اطلاعات اسناد کالا، استفاده از فرایندها و نرخ‌های ترجیحی توسط طرفین، مبارزه با قاچاق کالا و ارز، استقرار آزمایشگاه‌های مورد تأیید طرفین در مبدأ ، احصای موارد ناظر به عدم تصمیم بخش‌های دولتی و حاکمیتی (که منجر به افزایش زمان و هزینه فرایندهای گمرکی می‌شود) به‌منظور بهبود فرایندها و تعیین زمان انجام امور محوله نظیر صدور مجوز، بازنگری و کارآمدسازی در شیوه مدیریت مخاطره و حسابرسی پس از ترخیص با هدف کاهش زمان توقف کالا در گمرک برای بخش قابل‌توجهی از اقلام وارداتی کشور که مخاطره کمتری دارند ، استفاده از ظرفیت انبارهای گمرکی جهت نگهداری اقلام متروکه (تا سقف زمانی معین) و تعیین الگوی مالی تأمین هزینه‌های انبارداری و سایر خدماتی که مراجع تحویل‌گیرنده کالا ارائه می‌دهند، استفاده از پلتفرم‌های مبتنی‌بر فناوری بلاک‌چین برای اشتراک داده بین‌دستگاهی جهت جلوگیری از بروز چالش‌های حاکمیت داده (مطابق تجربه چین و امارات)، ایجاد یک سطح میانی بین بازرگانان عادی و فعالان مجاز اقتصادی تحت‌عنوان شرکت‌های تأیید شده؛ به‌منظور بهره‌مندی از برخی خدمات تسهیلگرانه تجارت همچون کنترل پسینی (مطابق تجربه ترکیه)، توسعه و تبادل اطلاعات مؤثر سامانه‌های گمرکی، تجاری و اقتصادی کشور با هدف کاهش زمان و هزینه فرایندها و بهره‌گیری مؤثرتر از هوش مصنوعی جهت توسعه مدیریت مخاطره، توسعه زیرساخت‌های گمرکی با اولویت دستگاه‌های پیشرفته کنترلی؛ با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی ،از جمله اصلاحات عدیده مورد نیاز در حوزه گمرکی ایران است که در گزارش مجلس به آنها اشاره شده است.