بازی رنگ با چوب شگفتی می‌آفریند

سجاد تبریزی خبرنگار اطلاعات نوشت: «معرق تفکیک رنگ» یک هنر تلفیقی میان هنر تجسمی‌ و صنایع دستی است که طی سه دهه اخیر با حرکتی آرام و پیوسته جایگاه خود را در بازار هنر جستجو می‌کند؛ هنری شگفت‌انگیز که در آن هنرمند با استفاده از رنگ انواع چوب، به خلق اثر دست می‌زند.

برگزاری نمایشگاه تابلوهای استادکاران و هنرجویان این رشته رو به رشد، با حضور و استقبالی گسترده همراه بود، حضوری که شگفتی در آن حرف نخست را می‌زد.

رنگ در رنگ با چوب

تفاوت سبک معرق تفکیک رنگ با معرق‌های سنتی، همان‌طور که از نامش پیداست استفاده از تنوع رنگ است. 

مهران امیراینانلو، استاد و مبدع این سبک معرق توضیح می‌دهد: در نقاشی برای ایجاد سایه و روشن از فشار قلم استفاده می‌کنیم. برای تاریکی فشار بیشتری می‌آوریم و آرام‌آرام سطح فشار را کم می‌کنیم تا به روشنایی برسیم. یک بار تصمیم گرفتم این کار را در معرق با الگو گرفتن از سبک آبرنگ لکه‌رنگی انجام بدهم.

چوب‌های اولیه برای معرق محدود بود و عموما از چوب عناب و گردو استفاده می‌شد. متوجه شدم در چوب عناب، پنج ـ شش رنگ داریم که می‌توانیم از روشن به تیره استفاده کنیم، انتهای همه رنگ‌ها هم می‌تواند به تاریکی برسد که چوب گردو گزینه مناسبی است.

خلق اثر

تابلوهای معرق و بسیاری از هنرهای دستی سنتی ما عموما طرح‌هایی تکراری دارند و تفاوت آن‌ها در اجرا و مواد مورداستفاده است. مهران امیراینانلو می‌گوید: یکی از ویژگی‌های اثر هنری، خلق و ایجاد است، یعنی ساخت کاری که پیش از آن وجود نداشته. اساس و بنیاد این خلق در طراحی است.

 ما هرچه نقش یک قالی را تکرار کنیم، کپی از طرحی است که طراح قرن‌ها پیش ایجاد کرده. در مورد معرق‌های سنتی نیز به غیر از تعدادی انگشت‌شمار، طراحی اورجینال وجود نداشت، اما این اتفاق در معرق تفکیک رنگ افتاد؛ یعنی کار ما از طراحی شروع می‌شود، حالا این طراحی می‌تواند به صورت قلمی ‌باشد یا استفاده از یک عکس. مثلا ما عکاسی کرده و از روی آن طرح‌هایی را ایجاد می‌کنیم که یگانه و مختص به شخص هنرمند است. این یعنی خلق اثر هنری.

ارزش هنر به خلاقیت در آن است. امیر اینانلو می‌گوید: در مورد نقاشی، مثلا احوالاتی بر استاد فرشچیان گذشته و کاری را ساخته. بعد از آن هر چقدر هم کپی کنیم، باز هم آن اثر نمی‌شود، چرا که ایده اصلی مربوط به اوست. حتی اگر اثر استاد را تبدیل به معرق یا فرش کنیم، در نهایت یک کپی انجام داده‌ایم. این‌جا تفاوت کار اورجینال مشخص می‌شود، یعنی هنرمند کار را از درون خود و به زبان مخصوص خود بیان می‌کند و با چیدمان خود چیزی را به تصویر می‌کشد.

این اتفاق هنری در  دو حیطه ترکیب‌بندی‌ و تکنیک بروز پیدا می‌کند. در ترکیب‌بندی وقتی می‌خواهیم یک تصویر را ایجاد کنیم، باید علم ترکیب‌بندی بدانیم. تکنیک نیز ابزاری برای بروز خلاقیت است. 

معرق تفکیک رنگ، تکنیکی است که به خلق ایده کمک می‌کند و در نهایت یک محصول شکل می‌گیرد که به آن می‌توان گفت کار هنری یا خلق هنری.

کار سخت و سهل!

کار هنری کاری سخت و در اکثر موارد بدون عایدات مادی درخور است. امیر اینانلو توضیح می‌دهد: کار هنری خیلی سخت و در عین حال بسیار ساده است! این تضاد در همه هنرها وجود دارد. کسی که کار هنری می‌کند، برایش لذت‌بخش است و این باعث می‌شود سختی برایش مهم نباشد، این‌جا سختی مغلوب هنرمند می‌شود. برای توضیح کار هنری، سختی معنا ندارد و بیشتر لذت‌بخش است. اما همت و پشتکار زیادی نیاز دارد که ممکن است به نظر سختی تلقی شود.

این استاد معرق ادامه می‌دهد: محصولات هنری همیشه ته سبد معیشت هستند؛ در حالی که واقعا واجب و غذای روحند. اگر ما آب نخوریم زنده نمی‌مانیم، پس اولویت دارد، اما نباید تمام تلاشمان را روی بهبود شرایط فیزیکی بگذاریم.

در مجموع، شرایط اقتصاد هنر به شرایط اجتماعی بستگی دارد. زمانی بود که تابلوهای ما چهار تا پنج میلیون تومان قیمت داشت، همان موقع پراید هم به همین قیمت بود. ولی الان نمی‌توانیم تابلو را به قیمت پراید بفروشیم، کسی توان خرید آن را ندارد. پس اگر از این زاویه نگاه کنیم، بازار همه هنرها به‌ویژه معرق که مواد اولیه گرانتری دارد، افت کرده است.

ثبت ابداع

همان‌طور که اشاره شد، سبک معرق تفکیک رنگ در جامعه مخترعین و مبتکرین ثبت شده است. امیراینانلو توضیح می‌دهد: معرق با این شیوه، کار جدیدی است و تا پیش از آن وجود نداشت. سال 1382 این سبک را در جامعه مخترعین و مبتکرین ثبت کردم. برخی خرده می‌گیرند که در اروپا این سبک وجود داشته، همین‌طور است و در سندی که در جامعه مخترعین وجود دارد ذکر شده که این سبک برای اولین بار در ایران ثبت شده و نه در دنیا.

نقش استاد

معرق به سبک تفکیک رنگ، هنری تلفیقی است و آموزش در آن بسیار مهم است. حسنیه یغمائی، شاگرد استاد امیراینانلو می‌گوید: از سال 1386 به دلیل علاقه شخصی به معرق مشغول شدم. چند تابلو خط کار کردم، سال 1396 با کلاس‌های مجازی استاد امیراینانلو آشنا شدم و آموزش معرق تفکیک رنگ را با تابلوی خاطره شروع کردم. دومین تابلوی من مرغ ماهیخوار بود که آن را نیز زیر نظر ایشان شروع کردم، همین طور کار بعدی نیز با انتخاب استاد و با هدف آموزش دقیق انتخاب شد. تابلوی چهارم «جواهرساز عرب» بود که باز هم به انتخاب استاد بود و حالا قصد دارم با استفاده از آموزش‌ها، طرح اورجینال انتخاب و از راهنمایی‌های استاد استفاده کنم.

معرق تفکیک رنگ نیاز به صبر، حوصله و دقت دارد. کسی که در این راه قدم می‌گذارد، باید بداند که داشتن یک محصول خوب و چشم‌نواز علاوه بر این که به یک بانک از چوب‌های خوب نیاز دارد، مستلزم دقت در آنالیز کار و انتخاب مناسب چوب است.

نمایشگاه معرق

نمایشگاه گروهی معرق به سبک تفکیک رنگ که تا هشتم اسفند در نگارخانه رسول مهر برپاست، یکی از بزرگ‌ترین کارهای گروهی هنرمندان این سبک است. بهزاد کشاورز پناهی، دبیر این نمایشگاه می‌گوید: 95 اثر از میان آثار 81 هنرمند از سراسر کشور به نمایش درآمد که عمده آثار در سبک معرق تفکیک رنگ هستند.

 تلاش ما فراهم آوردن بستری برای نمایش و معرفی این هنر است، چرا که شناخته شدن هنر معرق، باعث پویایی بیشتر آن می‌‎شود.
بازار فروش آثار هنری مطلوب نیست. قبل از هر کاری باید بتوانیم این هنر و سبک جدید را به عنوان یک هنر تلفیقی میان هنر تجسمی ‌و صنایع دستی بشناسانیم تا بتوانیم بازار آن را در جامعه جهانی پیدا کنیم. البته معرق تفکیک رنگ در برخی کشورهای حاشیه خلیج‌فارس کم و بیش شناخته شده است.

معرق کار زمانبری است

بعد از دیدن آثار معرق، اولین موضوعی که به ذهن ما می‌رسد سختی کار و ظریف بودن آن است. خشایار جنتی‌نژاد، از استادکاران معرق سبک ظریف نگاره می‌گوید: یک تابلو قبل از هرچیز نیاز به طرح دارد، در برخی موارد از نقش چوب استفاده می‌شود و قطعات بزرگ به‌عنوان پرسپکتیو کار می‌شود که زمان کمتری می‌برد، ولی برخی کارها که قطعات بسیار ریز دارد، زمان بسیار زیادی می‌برد.

اگر بخواهیم به‌طور متوسط در نظر بگیریم، زمان موردنیاز برای تابلوهایی که قطعات بزرگ‌تر دارند و در آن‌ها از طرح چوب استفاده می‌شود، به ازای روزی چهار تا پنج ساعت کار، چهار تا پنج ماه زمان می‌برد. اگر کار ظریف‌تر باشد، قبل از هر چیز باید زمان را مدیریت کنیم تا خسته نشویم، چون بزرگ‌ترین چالش این کار خستگی است. کارهایی با طرح‌های ظریف، هفت الی هشت ماه زمان نیاز دارد و البته این برآورد میانگین است و به نقش و طرح بستگی دارد.

این هنرمند که دستی در خراطی و «منبت ریزقلم» دارد، در مورد فروش آثار می‌گوید: معمولا کسی که وارد هنر می‌شود، دنبال پول نیست، بلکه به‌دنبال حال خوبی است که در هنر وجود دارد. تمام کسانی که کار هنری می‌کنند، دنبال این حال خوب هستند، باید به آن لذت هنری رسید تا انگیزه ادامه وجود داشته باشد، چرا که از نظر اقتصادی اگر هنرمند بخواهد بر اساس زمانی که برای کار صرف کرده قیمت بگذارد مشتری پیدا نمی‌شود، پس مجبور است با قیمت منطقی ارائه کند، نه بر اساس هزینه و زمان.