سجاد تبریزی خبرنگار اطلاعات نوشت: اخبار میراث فرهنگی در کشور ما عموما اخباری منفی و ناامیدکننده است، به طوری که رسانه‌ها می‌توانند حوزه‌ای مجزا از حوزه میراث فرهنگی با عنوان حوزه «تخریب میراث» داشته باشند و خبرنگاران مربوطه هر روز، صبح خود را با مصرع «هر دم از این باغ بری می‌رسد» آغاز کنند.
آخرین خبر این باغ، مربوط به اجازه ساخت بنایی بلندمرتبه در حریم سازه ثبت ملی‌شده تئاتر شهر است، اما موضوع فقط این نیست. وقتی برای تهیه گزارش در مورد ساخت‌وساز در حریم تئاتر شهر به آنجا رفتیم، مشخص شد بنای تاریخی و ثبت‌شده در فهرست آثار ملی «باغ صبا» به طور کامل ویران شده است، اما نه امروز، بلکه 15 سال پیش و در سکوت کامل خبری؛ تخریبی که وزارت میراث حتی از آن کوچک‌ترین اطلاعی نداشت و همزمان با تهیه گزارش در مورد بلندمرتبه‌سازی در حریم تئاتر شهر، توسط خبرنگاران از آن مطلع شد!
گرچه صدور مجوز در حریم بنای ملی توسط شهرداری صورت گرفته، ولی نکته مهم، سخنرانی‌های چندسال اخیر وزیر میراث و ریاست‌جمهوری در مورد حریم میراث فرهنگی است که به‌صورت جدی به دنبال تحدید آن هستند، با این عنوان که در کار مردم اخلال ایجاد کرده است!
بنای تخریبی کجاست؟
تصور این که درست مقابل سازه ثبت‌شده تئاتر شهر، این سوی خیابان، مجوز بلندمرتبه‌سازی صادر شده باشد مشکل است.
دکتر محمدمهدی کلانتری، پژوهشگر مرمت بناها و بافت‌های تاریخی در این مورد می‌گوید: ما بلوکی تاریخی در غرب تئاتر شهر، این سوی خیابان ولیعصر داشتیم.
بخشی از این بلوک، باغ و عمارت خیابان صبا بوده که در سال 1382 به ثبت ملی رسیده و در سال 1387 به طور کامل تخریب شد و جای خود را به ساختمانی برای آتش‌نشانی داد. اما بخش دیگر این بلوک که شامل چهار پلاک است، ساختمان‌های مختلفی از اواخر دوران قاجار و اوایل پهلوی بود. بخش‌های بیرونی به سمت خیابان، معماری خیابانی داشته و مربوط به دوره پهلوی اول است.
وی می‌افزاید: این چهار حیاط متعلق به همین بلوک و ساختار بوده ولی ثبت ملی نشده بود، تخریب‌های این بلوک از 15 سال پیش با تخریب خود عمارت باغ صبا آغاز شد. در آن دوره هیچ سر و صدایی برای تخریب این بنا بلند نشد و وزارت میراث تا همین حالا که ما پیگیر موضوع شدیم، از تخریب آن بی‌اطلاع بود! اما در مورد چهار پلاک جدید، تخریب‌ها تقریبا از پارسال و در دوره جدید شهرداری و وزارت میراث شروع شد.
این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: عرصه و حریم تئاتر شهر، پارسال توسط میراث فرهنگی مصوب و ابلاغ شده است. در نقشه عرصه و حریم تئاتر شهر، دو پلاک که به بدنه خیابان ولیعصر چسبیده‌اند جزو حریم تئاتر شهر آمده و از دو پلاک دیگر، مهم‌ترینشان باغ صبا بود که کاملا از بین رفته است. با این حال، این چهار پلاک در آن نقشه واجد ارزش شناخته شده و واقعا هم واجد ارزش بود.
حریم تئاتر شهر
ساختمان تئاتر شهر در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و برای آن حریم میراثی پیش‌بینی شده است. دکتر کلانتری با اشاره به این موضوع می‌افزاید: الان دو تا موضوع وجود دارد، اول این که چه کسی 15 سال پیش بنای ثبت ملی‌شده را تخریب کرد و دوم نقض حریم تئاتر شهر.
وی ادامه می‌دهد: مجوزی که پارسال برای این پلاک‌ها داده شده سه طبقه روی زمین و پنج طبقه زیر زمین است، اما مجوزی که همین امسال داده شد، هفت طبقه روی زمین و شش طبقه زیرزمین است. این هفت طبقه کاملا حریم را نقض می‌کند و خط آسمان را می‌شکند.
تئاتر شهر، سازه‌ای تنها
ساختمان تئاتر شهر، سازه‌ای متعلق به شهر تهران و اهالی هنر است. با این حال این ساختمان همیشه مورد مناقشه بوده و به نظر می‌آید تلاش‌های زیادی برای محدود کردن آن وجود دارد، شاید به دلیل انتساب آن به مقامات پیش از انقلاب.
دکتر کلانتری در این مورد می‌گوید: در یک دوره، مسجدی را در حریم تئاتر شهر ساختند؛ مسجدی که هیچ عنصری از معماری ایرانی ـ اسلامی در آن وجود ندارد و یک طرح بی هویت است. با این کار به نوعی حرمت مسجد را مخدوش کردند. چند وقت پیش هم موضوع حصارکشی تئاتر شهر مطرح شد که در حال انجام است.
تئاتر شهر از ابتدا بدون حصار بود و به عنوان یک جایگاه شهری عمل می‌کرد. این نبود که فقط برای تماشاگران نمایش باشد، بلکه یک فضای عمومی شهری است. در شهرهای بزرگ به این فضاهای عمومی برای برگزاری مناسبت‌ها نیاز داریم، نیت هم این بود که تئاترهای خیابانی در این محدوده انجام شود. اخیرا به بهانه موادفروشان، دستفروشان و معتادان متجاهر، قصد حصارکشی دارند که طبیعتا به هیچ وجه به کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک نمی‌کند.
وی می‌افزاید: دلیل تخریب‌های جدیدی که در حال انجام است را ساماندهی دستفروشان در محل تخریب عنوان کرده‌اند، در حالی که مجوز ساخت صادرشده توسط شهرداری چیز دیگری را نشان می‌دهد!
دکتر کلانتری تأکید می‌کند: ما اجازه نداریم به بهانه معتاد، موادفروش یا دستفروش، دخل و تصرفی در آثار تاریخی و حرایم آن انجام دهیم. این تخریب، تجاوز آشکار به حریم تئاتر شهر است. مجوز مجتمع هفت طبقه نمی‌تواند به دلیل ساماندهی دستفروشان باشد. فعلا تسطیح می‌کنند تا دستفروش‌ها مدتی آنجا باشند تا بعد ساختمانی علم کرده و یک میخ دیگر در قلب شهر فرو کنند، کاری که باعث می‌شود همه بناهای اطراف تحت‌الشعاع قرار گیرد.
چراغ سبز وزارت میراث فرهنگی؟
وزارت میراث فرهنگی، متولی حفاظت از آثار و حرایم آن‌هاست و مباد روزی که متولی، خود کلنگ به دست گیرد! متأسفانه در گفتار و دستورالعمل‌های دوره جدید وزارتخانه، نشانه‌هایی از تمایل این متولی به هرچه محدودتر کردن بیشتر آثار تاریخی به چشم می‌آید، موضوعی که وزیر مربوطه از بیان آن با صدای بلند هم ابایی ندارد.
دکتر کلانتری در پایان گفتگوی خود می‌گوید: اتفاقی که در حریم تئاتر شهر در حال وقوع است، به اعتقاد من در راستای سیاست‌های انقباضی حریم ها در محدوده شهرهاست که وزارت میراث فرهنگی در دو سال اخیر به دنبال آن و در حال تئوریزه کردن و دفاع از آن است.
می‌گویند نباید مزاحم مردم و ساخت‌وساز بشویم، تحت این عناوین حریم هارا کوچک می‌کنند یا ضوابط را تغییر می‌دهند. به نظر می‌رسد اتفاقاتی که در دامغان در کنار مسجد تاریخانه افتاده یا در حریم بازار جهانی تبریز در حال وقوع است، با چراغ سبز میراث فرهنگی انجام می‌شود، چرا که این وزارتخانه موضعگیری واضحی علیه آن‌ها ندارد.
تخریب‌گران حوصله زیادی دارند!
اولین باری که قرار بود این بخش از چهارراه ولیعصر تخریب شود، 10 سال پیش بود. دکتر شیوا آراسته، معمار و مدرس دانشگاه در این باره توضیح می‌دهد: این بلوک مربوط به اواخر دوره قاجار بود، سال 1392 توسط یکی از دانشجویان علاقه‌مند متوجه شدیم قرار است تخریب شود. آن دوره توانستیم به کمک مدیران وقت شهرداری از این تخریب جلوگیری کنیم. پروژه مسکوت ماند، ولی متاسفانه یک ماه پیش مجددا خبر آمد تخریب آغاز شده است.
وی توضیح می‌دهد: سال 1392 این پلاک مجوز 13 طبقه داشت که کار متوقف شد. سال 1400 هشت طبقه مجوز گرفت، اما ماه گذشته مجوز را تغییر دادند و بلافاصله تخریب را آغاز کردند. بر اساس آخرین مجوز، شش طبقه زیرزمین دارد که با توجه به ایستگاه مترو، احتمالا قابلیت اجرا ندارد و هفت طبقه روی زمین.
وی در پایان گفتگو خود توضیح می‌دهد: فعلا اعلام شده اینجا برای ساماندهی دستفروشان تخریب شده است. حیاط قبلی، مشجر و بسیار زیبا بود و می‌توانستند دستفروشان را آنجا ساماندهی کنند، چگونه ممکن است حریم یک بنای ثبت ملی را برای دستفروشان تخریب کنند؟
