مینا حیدری خبرنگار اطلاعات نوشت: طبق آخرین آماری که وزارت بهداشت در زمینۀ ابتلای ایرانیان به پوکی استخوان منتشر کرده، بیش از ۶۰ درصد افراد بالای 50 سال، درگیر این بیماری هستند؛یعنی از هر دو زن یکی و از هر چهار مرد، یک تن در سن بالای پنجاه سالگی، شکستگی ناشی از پوکی استخوان را تجربه می‌کنند. این آمار در بین افراد بالای 70 سال، حدود ۸۰ درصد است؛ یعنی از هر پنج فرد بالای 70 سال، چهار نفر پوکی استخوان دارند، در حالی که بسیاری از آنها، کمترین اطلاعی دربارۀ این بیماری ندارند و حتی یک بار هم برای سنجش تراکم استخوان اقدام نکرده‌اند.

این آمار زمانی نگران‌کننده می‌شود که درمی‌یابیم جمعیت کشور به سرعت در حال پیر شدن است و هرچه نسبت جمعیت بالای پنجاه سال کشور بیشتر شود این بیماری نیز افزایش می‌یابد. شکستگی ناحیۀ لگن، شدیدترین و خطرناک‌ترین نوع شکستگی ناشی از پوکی استخوان است؛ زیرا از هر دو نفر که مبتلا به شکستگی لگن می‌شوند یک نفر فوت می‌کند. همچنین 20 تا 50 درصد مرگ ناشی از شکستگی لگن در شش ماه تا یک سال بعد از شکستگی رخ می‌دهد.

دکتر رامین ارژنگ، متخصص جراحی استخوان و مفاصل (ارتوپدی) می‌گوید: پوکی استخوان یا اُستئوپروز (Osteoporosis) طبق تعریف انجمن ملی بهداشت، یک اختلال اسکلتی به شمار می‌آید که بیشتر در دوران کهنسالی بروز می‌کند و ویژگی بارز آن کاهش استحکام استخوان است که فرد را در معرض خطر شکستگی قرار می‌دهد. به این بیماری اصطلاحا بیماری خاموش نیز می‌گویند، زیرا مانند آرتروز و رماتیسم، درد و تورم ایجاد نمی‌کند که فرد را آزار دهد. بنابراین ممکن است تا مدت‌ها متوجه آن نشویم مگر زمانی که دچار شکستگی شویم.

دلایل ابتلا به پوکی استخوان

دکتر ارژنگ دربارۀ دلایل ابتدا به پوکی استخوان می‌افزاید: عوامل مختلفی در ابتلا به پوکی استخوان مؤثرند. اولین عامل آن افزایش سن است که زمینه را برای ابتلا به این بیماری فراهم می‌کند. عوامل دیگری نظیر زمینه‌های ژنتیکی هم سبب می‌شوند این بیماری با شدت بیشتری عارض شود. پوکی استخوان در میان خانم‌ها به علت بروز یائسگی و مسائل هورمونی، بیش از آقایان است.

برخی بیماری‌ها مانند روماتیسم از جمله آرتریت روماتوئید و لوپوس یا داروهایی نظیر کورتون، استروئید و مانند آن می‌توانند عامل بروز این بیماری شوند. تصوری عامیانه وجود دارد که داروهای مسکن غیراستروئیدی مانند دیکلوفناک می‌توانند سبب بروز پوکی استخوان شوند، درحالی‌که این داروها بیشتر سبب بروز عوارض گوارشی و کلیوی خواهند شد و علت اولیۀ ابتلا به پوکی استخوان محسوب نمی‌شوند. سوء‌تغذیه، کمبود کلسیم و ویتامین‌ها و املاح در بدن به‌ویژه کمبود ویتامین، زمینه را برای ابتلا به پوکی استخوان فراهم می‌کنند. 

اگر ویتامین دی به اندازۀ کافی تأمین نشود، بدن نمی‌تواند به خوبی کلسیم را جذب کند و ممکن است فرد با آن‌که تغذیۀ خوبی دارد اما دچار پوکی استخوان شود؛ بنابراین ما در آزمایش‌ها میزان ویتامین دی را اندازه‌گیری می‌کنیم و اگر فرد دچار کمبود باشد، بسته به میزان این کمبود برای او آمپول یا قرص ویتامین دی تجویز می‌کنیم.

مسألۀ مهم دیگر، وجود یک برنامۀ ورزشی یا تحرک منظم و روتین در زندگی است.  همۀ افراد با توجه به شرایط جسمی و سنی می‌توانند فعالیت‌های فیزیکی گوناگونی را برای خود برنامه‌ریزی کنند. افراد جوان‌تر می‌توانند انواع ورزش‌ها را انجام دهند، اما افرادی که کهولت سن یا آرتروز و درد مفاصل دارند، می‌توانند پیاده‌روی کنند. به‌طورکلی سه عامل تحرک، تغذیه و ویتامین دی را برای پیشگیری از پوکی استخوان باید جدی گرفت.

پوکی استخوان قابل کنترل است

این متخصص ارتوپدی در ادامه می‌گوید: هدف از درمان پوکی استخوان، پیشگیری از شکستگی‌های استخوان، کاهش سرعت از ‌دست‌ دادن تراکم استخوانی و افزایش تراکم و قدرت استخوان است. اگرچه هیچ‌یک از درمان‌های این بیماری کامل نیستند، اما تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع پوکی استخوان، خطر شکستگی‌های بعدی را کاهش می‌دهد.

بنابراین اگر این بیماری در فرد شدید نباشد و بیمار داروهای لازم را دریافت کند، می‌توان این روند را کنترل کرد و اگر میزان پوکی استخوان شدید نباشد نیازی به درمان دارویی نیست. اگر پوکی استخوان در بیمار شدید باشد باید سنجش تراکم استخوان انجام شود و بررسی نتایج این آزمایش،‌ ما را در تجویز و انتخاب دارو برای بهبود بیماری و کنترل وضعیت بیمار کمک می‌کند. 

دکتر ارژنگ دربارۀ ضرورت سنجش تراکم استخوان می‌افزاید: اگر فرد دچار بیماری زمینه‌ای باشد و داروهایی مانند کورتون مصرف کند یا سن خانم بالای 45 تا 50 سال، یعنی در سن یائسگی باشد و سن مردان تا 60 سال باشد، برای آن‌ها سنجش تراکم استخوان انجام می‌شود. البته افرادی که دچار شکستگی‌های مداوم یا شکستگی‌های غیرطبیعی می شوند، به‌طوری که میزان ضربه با آسیب برابر نباشد نیز مورد آزمایش قرار می‌گیرند. 

پیشگیری از پوکی استخوان

دکتر ارژنگ دربارۀ چکاپ‌های سالانۀ کلسیم در آزمایش‌های خون می‌گوید: میزان کلسیم در آزمایش خون، معیار خوبی برای سنجش پوکی استخوان نیست؛ زیرا ممکن است میزان کلسیم فرد طبیعی باشد، اما فرد دچار پوکی استخوان هم باشد. 

عامل مهم‌تر در رابطه با تشخیص پوکی استخوان، میزان ویتامین دی است. در بسیاری از موارد می‌توان از همین طریق، اقدامات پیشگیرانه دربارۀ پوکی استخوان را نیز انجام داد، اما در زمینه‌ای که ویتامین دی پایین باشد و فاکتورهای دیگری نظیر سن بالا یا مصرف داروهای کورتونی نیز وجود داشته باشد، حتما فرد، مورد بررسی‌های تکمیلی قرار می‌گیرد. 

قرار گرفتن در معرض نور خورشید، راه خوبی برای جذب ویتامین دی است؛ هرچند بسیاری از افراد با قرار گرفتن در معرض نور خورشید مشکل دارند و ناچارند از طریق مواد غذایی یا مکمل‌های دارویی آن را تأمین کنند. 

خوشبختانه این‌طور به نظر می‌رسد که فرهنگ‌سازی و دانش اجتماعی در زمینۀ مصرف مکمل ویتامین دی و چک آن در آزمایش خون صورت گرفته است؛ زیرا بسیاری از بیمارانی که به ما مراجعه می‌کنند اطلاعات لازم را در این زمینه دارند و البته صنایع غذایی نیز به این مهم پرداخته‌اند. 
اکنون بسیاری از مواد غذایی مانند برخی شیرها و روغن‌ها با ویتامین دی غنی شده‌اند و برای کسانی که کمبود ویتامین دی دارند مکمل‌های دارویی خوراکی و تزریقی در دسترس است.

منابع حاوی ویتامین دی

دکتر ارژنگ ادامه می‌دهد: پس از فراگیر شدن بیماری کرونا و تأثیر ویتامین دی در بهبود و پیشگیری از آن، مردم اطلاعات خوبی در این زمینه کسب کردند و به میزان ویتامین دی بدنشان توجه می‌کنند. لازم است افراد روزانه 20 میکروگرم یا 800 واحد بین‌المللی (IU) ویتامین دی از طریق غذا دریافت کنند و اگر به قدر کافی در معرض نور خورشید قرار نگیرند، باید روزانه تقریبا 25 میکروگرم یا هزار واحد ویتامین دی دریافت کنند.

افرادی که دچار کمبود جدی هستند، می‌توانند زیر نظر پزشک، ماهانه یک قرص 50 هزار ویتامین دی یا آمپول‌های آن را مصرف کنند. این ویتامین در منابع خوراکی هم موجود است و در مواد غذایی حیوانی که بیشتر حاوی چربی هستند، وجود دارد. دانه‌های روغنی، ماهی سالمون، میگو، زردۀ تخم مرغ، قارچ‌، شیر گاو، شیر سویا و... حاوی ویتامین دی هستند. 

بر پایۀ باوری عامیانه‌، منابع لبنی تأمین‌کنندۀ کلسیم نیستند؛ از این رو برخی از مردم مکمل‌های کلسیم مصرف می‌کنند. این باور درست نیست و مصرف بیش از حد کلسیم می‌تواند باعث بیماری‌های دیگر شود؛ به‌ویژه در افرادی که سابقۀ سنگ کلیه دارند می‌تواند زمینه را برای ایجاد سنگ جدید مساعد کند. به کسانی که مکمل‌های کلسیمی مصرف می‌کنند توصیه می‌کنم آب فراوان بنوشند تا دچار عوارض دارویی نشوند.

برنامۀ غذایی حاوی کلسیم

دکتر ارژنگ در پایان می‌گوید: برخی از افراد معتقدند شیرهای پاستوریزه یا کم‌چرب، کلسیم کمتری دارند اما آزمایش‌هاحاکی از آن است که میزان کلسیم این شیرها کمتر از شیرهای پرچرب نیست. افرادی که به نوشیدن شیر حساسیت دارند می‌توانند شیرهای بدون لاکتوز مصرف کرده یا سایر مواد لبنی مانند کشک، دوغ و ماست را جایگزین کنند. کسانی که پوکی استخوان دارند حتما سه وعده لبنیات مصرف کنند؛ سه لیوان شیر،یک کاسه ماست یا حجم کمتری پنیر به دلیل این‌که کنستانتره است .