ماهی‌ها هم می‌دانند: حال خزر و صیادان خوب نیست

مهتاب مظفری سوادکوهی خبرنگار اطلاعات نوشت: سابقه صیادی در مازندران به چند قرن گذشته برمی‌گردد و اولین دست‌نوشته‌های موجود در این زمینه مربوط به سال 340 هجری قمری است. 

دریای خزر، سفره سخاوتش را هیچ‌گاه از مردم شمال کشور دریغ نکرده اما بی‌تدبیری مدیران داخلی و همسایگان خارجی به همراه تغییرات جوی و خشکسالی سال‌های اخیر، کمر به قتل این بزرگ‌ترین پهنه آبی محصور در جهان بسته است.

بعد از یک دوره کوتاه پیشروی دریای خزر در دهه 70 و اوایل دهه 80، امروز شاهد پسروی بی‌سابقه این دریاچه عظیم هستیم که به طور قطع، صید و صیادی نیز از تبعات سوء آن مصون نمی‌ماند.  دست‌کم چهارهزار و 200 صیاد در قالب 54 شرکت تعاونی پره صیادی در مازندران فعالیت دارند که همه‌ساله در فصل صید یعنی از نیمه دوم مهر ماه تا نیمه اول فروردین به دل آب می‌زنند و با ادوات فرسوده‌تر از جسم رنجورشان  به دنبال روزی حلال از این سفره خدادادی هستند. 

شاید در گذشته، صیادی عشق بود و زنده نگه داشتن کسب و کار  آبا و اجدادی، اما امروز که صیادان با تورهای خالی به ساحل برمی‌گردند، دیگر عشق و عاشقی از یادشان رفته و آنچه برایشان می‌ماند رنج معیشت است و ناامنی درحرفه‌ای که از پدرانشان به ارث برده‌اند. صیادانی که هر روز و در فصول سرد سال باید تا کمر در آب دریا فرو بروند و روزانه 10 تا 15 ساعت به کار پره‌کشی بپردازند، مشکلات بیمه‌ای فراوانی دارند و اغلب به بیماری‌های مختلف مفصلی نیز مبتلا هستند.

میانگین سنی صیادان 

مدیرعامل اتحادیه پره ماهیگیران مازندران می گوید: میانگین سنی صیادان مازندرانی 70 سال است و جوان‌ترها حاضر نیستند شغل پرزحمت و کم‌درآمد پدرانشان را ادامه بدهند.

خشایار نوایی، گرانی سوخت، فرسودگی ادوات صیادی، بالا بودن سهم پرداختی بیمه، نداشتن امنیت شغلی، محرومیت از حمایت‌های مالی دولتی، کهولت سن و ابتلا به بیماری‌های ناشی از صیادی را از مهم‌ترین مشکلات جامعه صیادان می‌داند و می‌گوید: این مشکلات کم نبود که پسروی آب دریای خزر و کاهش میزان صید هم به آن‌ها اضافه شد. در سال 1386 با یک پره بیشتر از 50 تن ماهی استخوانی صید می‌شد اما امروز در هر پره فقط 700 کیلوگرم ماهی استخوانی به دام می‌افتد.

پره یک روش سنتی صیادی است که در آن با انداختن تور ماهیگیری به دریا عمل صید انجام می‌شود. پره‌های صیادی 1500 متر مربع هستند که از 11 تور متصل به هم تشکیل می‌شوند و هر کدام گنجایش بیش از صد تن صید را دارند. هر پره صیادی معمولا 5 تا 6 هکتار از مساحت دریا را پوشش می‌دهد. 

در سال‌های اخیر با تغییرات جوی و کاهش بارندگی‌ها دِبی رودخانه‌ها پایین آمده و راه اتصال دریا به بیشتر رود‌ها قطع شده، درنتیجه ماهی‌ها نمی‌توانند برای تخم‌ریزی به مناطق بالادست بروند. از طرفی فصل تخم‌ریزی ماهی‌ها مصادف با فصل کشاورزی و استفاده از سموم کشاورزی است و به دلیل همین آلودگی، ماهی‌ها در مصب رودخانه‌ها تخم‌‌ریزی نمی‌کنند. با کاهش تعداد بچه‌ماهی‌ها ذخایر ماهی‌های استخوانی در دریای خزر و به همان نسبت میزان صید و درآمدزایی این شغل دچار افت می شود. 

صید غیر مجاز، بلای جان صیادان مجاز 

نوایی می‌گوید: در سال‌های گذشته یگان حفاظت شیلات مازندران، حدود 450 نفر نیرو داشت که امروز به 50 نفر تقلیل پیدا کرده‌اند. از طرفی به قایق‌های موتوری، سهمیه کافی برای بنزین دولتی نمی‌دهند.

این دو موضوع، گشت‌زنی در مناطق ساحلی را دچار چالش کرده و صیادان غیرمجاز به راحتی دام‌های خود را در دریا پهن می‌کنند و بدون نگرانی، تراکتورهایشان را هم به ساحل می‌آورند و ماهی‌های صیدشده را به بازار برده و می‌فروشند.

 این در حالی است که صیادان عضو شرکت تعاونی‌های ما به شیلات حق‌آبه پرداخت می‌کنند اما صیادان غیرمجاز از این کار معاف هستند.
رهاسازی بچه‌ماهی‌ها در رودخانه و بستر دریا یکی از طرح‌‌های حمایتی دولت برای جایگزینی ذخایر دریای خزر است.

ما شرکت تعاونی‌ها را ملزم کردیم با احداث استخر پرورش ماهی‌های مولد، بخشی از این کمبود را جبران کنند. 58 استخر پرورش ماهی سفید مولد از رامسر تا میانکاله، سال گذشته بیش از 290 میلیون قطعه بچه‌ماهی تولید و در دریا رهاسازی کردند.

در سایت بندر امیرآباد نیز یک استخر هفت‌هزار متری احداث شد که در آن 3200 ماهی مولد پرورش یافت. علاوه بر این‌ها با قرار دادن تور در هشت رودخانه پرآب مازندران در مناطق شیرود، خیرود و چشمه کیله، تلاش کردیم تا ماهی‌ها در منطقه بالادست رودخانه بمانند و تخم‌ریزی کنند که حدود 300 میلیون تومان هزینه دربرداشت. 

تأمین اجتماعی تمکین نمی‌کند

نوایی با اشاره به مصوبات شیلاتی سفر ریاست جمهوری در سال 1400 می‌گوید: طبق این مصوبه که با حضور رییس شیلات کشور و وزیر جهاد کشاورزی به تصویب رسید مقرر شد صدمیلیارد تومان برای اقتصادی کردن شغل صیادی در مازندران اختصاص یابد که 30 میلیارد تومان باید توسط سازمان برنامه‌ریزی و بودجه استانداری پرداخت می‌شد و 70 میلیارد  توسط وزارت جهاد کشاورزی. اما تا امروز فقط هفت‌میلیارد تومان توسط سازمان برنامه‌ریزی و بودجه پرداخت شده و وزارت جهاد کشاورزی حتی یک ریال هم پرداخت نکرده است! 

موضوع دیگر کاهش نرخ بیمه از 27 درصد به 18 درصد است که در پی سخت و زیان‌آور اعلام شدن شغل صیادی مصوب شد. قرار بود دولت با پرداخت یارانه به تأمین اجتماعی، حق بیمه صیادان را 10 درصد کاهش دهد. این کار تا سال 1392 انجام می‌شد اما از آن به بعد تأمین اجتماعی تمکین نکرد و شرکت‌های تعاونی‌ صیادی را سهام‌بر اعلام کرد و مدعی شد کاهش تعرفه بیمه به این گروه تعلق نمی‌گیرد.

خوشبختانه با پیگیری‌های استاندار مازندران، دکتر سیدمحمود حسینی‌پور، مصوبه جدیدی تنظیم شد اما هنوز به مرحله اجرایی شدن نرسیده است. یکی از علت‌های اصلی بالابودن سن بازنشستگی در صیادان همین مسأله بیمه است. چون صیادان شش ماه از سال را کار می‌کنند و شش ماه دیگر بیکار هستند و توان پرداخت حق بیمه را ندارند. به خاطر همین سابقه بیمه آن‌ها بالا نمی‌رود. 

کارخانه توربافی نداریم 

نوایی، فرسودگی و گران بودن لوازم و تجهیزات صیادی را از دیگر مشکلات صیادان دانسته و می گوید: حدود 113 شرکت تعاونی با بیش از 11 هزار صیاد در استان‌های شمالی کشور مشغول به کار هستند که متأسفانه برای تهیه و خرید لوازم صیادی خود با مشکلات زیادی مواجهند.

ما حتی یک کارخانه توربافی در شمال کشور نداریم. تورها از زاهدان خریداری می‌شوند. کارخانه تولید بویه نیز در قم مستقر است و طناب هم به چند برابر قیمت و توسط دلالان از شهر ملایر خریداری می‌شود. اکثر لنج‌های ماهیگیری فرسوده‌اند و از تاریخ مصرفشان سال‌های زیادی گذشته است. این لنج‌ها در توفان و باد و باران ایمن نیستند اما صیادان قدرت بازسازی و خرید لنج‌های جدید را هم ندارند. 

وضعیت صیادان در مناطق شرقی مازندران به خصوص در میانکاله و آشوراده به مراتب بدتر است. آن‌ها از وضعیت اسفباری برخوردارند و اداره محیط زیست به آن‌ها اجازه احداث حتی یک اتاق بلوکی نمی‌دهد.

طبق صحبت‌های آقای نوایی، پرورش ماهی‌های مولد و رهاسازی بچه‌ماهی‌‌ها در دل دریا به شرط مناسب بودن بستر دریا باید کمبود ذخایر دریایی را تا چند سال آینده تأمین کند اما مشکلات شغلی و بیمه‌ای صیادان مازندران همچنان به قوت خود باقی است. 

نظارت بر کار صید، جلوگیری از صید غیرمجاز و تأمین نیازهای بیمه‌ای و حرفه‌ای صیادان کار خیلی سخت و پیچیده‌ای نیست وگرنه حتی ماهی‌ها هم می‌دانند: خزر و صیادان، هیچ کدام حالشان خوب نیست!