روایت اطلاعات از زندگی غبار گرفته اهالی سیستان و بلوچستان

مهسا خانی خبرنگار اطلاعات نوشت: روزگاری نه چندان دور، جریان باد در سیستان و بلوچستان با عبور از فراز تالاب هامون نویدبخش نسیمی مرطوب و دلنواز بود، اما با گذر زمان و خشکی این تالاب درپی بدعهدی افغانستان به دلیل عدم تامین حق آبه هیرمند سبب شد وزش باد به گرد و غبار شدید منجر و به کابوس مردم بدل شود.

تالاب هامون به وسعت حدود ۵۷۰هزار هکتار یکی از مهمترین تالاب‌های بین‌المللی است که نقش مهمی در تعدیل آب و هوای منطقه و اشتغال جامعه بزرگی از مردم بومی را دارد که با توجه به کاهش نزولات آسمانی در طول سالیان گذشته و قطع جریان آب رودخانه هیرمند به عنوان مهمترین شاهرگ حیاتی تامین آب این تالاب شاهد خشک شدن و از میان رفتن بخش زیادی از حیات جوامع محلی هستیم.

حیات تالاب هامون نقش مهمی در ارتزاق جامعه بزرگی از صیادان و دامداران محلی ایفا می کند و آبگیری فصلی این تالاب در طول سال‌های گذشته موجب اشتغال جوامع محلی سیستان می‌شده است.

تالاب هامون در زمان آبگیری موجب اشتغال 3700 خانواده صیاد می‌شد که علاوه بر تامین نیازهای شخصی اقدام به عرضه ماهیان صید شده به بازارهای محلی و خارج از استان می‌کردند که سبب رونق کسب و کار صیادان و مراکز عرضه بهداشتی آبزیان در شهرستان های حوزه سیستان و نیز فروشندگان محلی می‌شده است.

علاوه براین، آبزیان صید شده از تالاب به مراکز فرآوری ارسال و محصولاتی با ارزش افزوده بیشتر تولید و روانه بازار مصرف میشود. ماهیان هرز صید شده از تالاب نیز برای تهیه پودر ماهی به مراکز تولید خوراک آبزیان ارسال می‌شد و زمینه اشتغال بخش دیگری از جوامع محلی را فراهم میکرد که خشک شدن تالاب هامون متأسفانه علاوه بر بیکاری جمعیت زیادی از مردم محلی، سبب افزایش گرد و غبار و کاهش کیفیت شرایط زندگی در منطقه شده است.

حیات تالاب هامون وابستگی شدیدی به ورودی آب از طریق رودخانه هیرمند دارد که با توجه به کاهش نزولات آسمانی و احداث سدهای انحرافی در مسیر رودخانه هیرمند در کشور افغانستان و به عنوان مثال بند کمال خان، ورودی رودخانه هیرمند به کشور و تالاب هامون مختل و در واقع قطع شده و این در حالی است که بر اساس معاهدات و توافق نامه های امضا شده کشورهای ایران و افغانستان حقابه تالاب هامون مشخص شده است و سالانه باید از طریق رودخانه هیرمند به تالاب هامون رها سازی شود که نیازمند پیگیری دستگاه دیپلماسی برای برخورداری کشورمان از حقابه رودخانه هیرمند است.

سیستان با هامون زنده است

زندگی در سیستان وابسته به آب است و اگرچه تلاش می‌شود مشاغل غیروابسته نیز در این منطقه رونق یابد، اما باز هم سیستان با رودخانه هیرمند و پهنه پرآب تالاب هامون زنده است و اگر شرایط دیگری باشد، این منطقه دچار مشکلات فراوانی خواهد شد.بادهای ۱۲۰روزه سیستان که روزگاری نویدبخش خنکی و زندگی بود این روزها با افزایش گرمای بی‌سابقه هوا که به باور سازمان هواشناسی رکورد شکسته است باعث نگرانی و هراسی‌هایی شده است که زندگی را سخت و رنج آور می کند.این بادها همچنین سبب جابه جایی تپه‌های شن روان که همچون کوه‌های بزرگی در بسیاری از مناطق سیستان وجود دارند، می‌شود و زمین‌های کشاورزی را یکی پس از دیگری به مثل اژدهایی می‌بلعند.

گرچه در گذشته برای تثبیت شن‌های روان مالچ پاشی شده است، اما اینک با گذشت زمان و عبور حیوانات، این مالچ ها اثر خود را از دست داده اند.

وزش باد در بستر خشکیده هامون به دلیل از میان رفتن پوشش گیاهی آن، دلیل اصلی وجود گرد و خاک در هوای سیستان است و نیز برداشت غیر مجاز شن از بستر این دریاچه دلیل دیگری برای تشدید میزان گرد و غبار است، عبور خودرو های حامل کالاهای قاچاق از بستر دریاچه هم علتی دیگر تلقی می شود که البته اکنون به دلیل تدابیر اندیشیده شده میزان تردد این خودروها به حداقل رسیده است، اما یکی دیگر از دلایل اصلی وجود گرد و خاک در هوای سیستان بخشی از دریاچه هامون است که در خاک افغانستان قرار دارد که به گفته کارشناسان کانون اصلی گرد و غبار در سیستان را ایجاد می کند.

منطقه سیستان از قرن‌ها پیش گرفتار بادهای موسمی ۱۲۰روزه تابستانی است، اما از 2 دهه گذشته به سبب خشکسالی و شدت گردوغبار که از یکسو عرصه را بر زندگی مردم این دیار دشوار کرده و از سوی دیگر سبب گسترش بیماری‌های تنفسی و قلبی شده است، در جدالی سخت و نفسگیر با این پدیده طبیعی بسر می‌برد.

مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان گفته است از ابتدای امسال تاکنون ۱۰۰روز طوفان و  گرد و خاک با ایجاد اختلال در تردد جاده‌ای و مشکلات فراوان تنفسی برای شهروندان استان گزارش شده است.

مجید محبی می‌افزاید: از ابتدای سال تاکنون ۵۲هشدار هواشناسی اعم از جوی و دریایی در این استان صادر شده است که حدود ۱۰۰روز طوفان و گردو خاک و شرایط جوی در شرایط ناسالم و خطرناک بوده است و بر اساس شاخص‌های هواشناسی ۹۲درصد از مساحت این استان تحت تأثیر خشکسالی قرار دارد .

به گفته مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان، تاثیرات خشکسالی در هر منطقه خاص و متفاوت شرایط اقلیمی آن منطقه است و مدت آشکار شدن آسیب‌های آن نیز ممکن است در مناطق مختلف، تفاوت داشته باشد، اما آنچه مشهود است آسیب‌های جدی آن بر روند طبیعی فعالیت‌های انسانی، حیات گیاهی و زندگی جانوری و همچنین تاثیر آن بر حوزه‌های کشاورزی، صنعت، اقتصادی، اجتماعی و میزان آب‌های سطحی و زیرزمینی است.

همچنین تخریب یکی از تالاب های مهم بین المللی که زمانی مامن ۱۹۰گونه از پرندگان بومی و مهاجر بود، تخریب ۱۷۵هزار هکتار نیزار حاشیه هامون که منبع تغذیه گاو سیستانی بود، نابودی ماهیان دریاچه، افزایش آلودگی هوا بویژه گرد و غبار و ماسه در هوای شهرها و روستاها، افت شدید سطح آب های زیرزمینی و کاهش حاصلخیزی خاک و افزایش شوری آن از دیگر عواقب خشکسالی در سیستان است.

محبی افزود: افزایش تخریب مراتع براثر تشدید چرا و عدم پراکنش صحیح دام‌ها در مرتع براثر کاهش و فقر پوشش گیاهی، افزایش بیکاری براثر از میان رفتن مشاغلی مانند دامداری و کشاورزی، صیادی، حصیر بافی و تشدید مهاجرت و افزایش معضلات ناشی از حاشیه نشینی در شهرهای بزرگ از دیگر پیامدهای خشکسالی‌های مدام در استان است.