دانشجوی امروز دنبال این است که خر خود را از پُل بگذراند!

سالن مملو از جمعیت بود. روی صندلی‌های مرتب چیده شده ، چند ردیف آدم نشسته بودند تا شاهد مراسم رونمایی از کتاب «نوای تاریخ، یادداشت‌ها و مقدمه‌های دکتر عبدالحسین نوایی» باشند که به اهتمام الهام ملک‌زاده گردآوری و توسط نشر نگارستان به چاپ رسیده بود. 18 مرداد امسال  صدمین سالروز تولد دکتر عبدالحسین نوایی بود. 

در میان میهمانان ، چهره‌های سرشناسی چون دکتر محمدتقی امامی خویی، دکتر عطاالله حسنی، استاد محمد ترکمان ، استاد جمشید کیانفر دیده می شد که سال‌ها در حوزه پژوهش استخوان خرد کرده بودند. با اینهمه تعداد خانم‌ها بیشتر بود. چون جلسه رونمایی متعلق به بیست و پنجمین کتاب یک بانوی پژوهشگر بود که سالها در حوزه تاریخ قلم فرسایی کرده است.    

کسانی که در حوزه پژوهش تاریخ معاصر کشورمان دستی بر آتش دارند، حتما نام الهام ملک زاده را شنیده اند. بانویی که از اهواز، سرزمین نخل و آفتاب به پایتخت آمد و به شوق فراگیری تاریخ  دوران دانشجویی را پشت سر نهاد. او پس از سال‌ها تدریس در دانشگاه آزاد اسلامی و اخذ دکترای تاریخ از دانشگاه الزهرا ، پژوهش را انتخاب کرد و امروز به عنوان دانشیار گروه تاریخ اجتماعی و اقتصادی و عضو هیات علمی پژوهشکده تاریخ در پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مشغول به کار است. 

الهام ملک‌زاده متولد سال 1352 است. در حالی که سوابق پژوهشی متعدد او بسیار بیشتر از فرصتی است که یک بانوی 50 ساله می تواند برای عرضه محصولات فرهنگی خود به جامعه داشته باشد!  

این بانوی پژوهشگر در رابطه با فعالیت‌های پژوهشی خود به  مهتاب مظفری سوادکوهی خبرنگار اطلاعات در مازندران می گوید:  از سال 1374 به عنوان پژوهشگر زیر نظر دکتر عبدالحسین نوایی، در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی فعالیت می کردم و در سال 1377 نیز عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرری شدم و 12 سال به تدریس دروس مختلف در رشته تاریخ پرداختم. 

از سال 1388 تا به امروز عضو هیات علمی پژوهشی پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هستم و به فعالیت آکادمیک خود نیز در کنار پژوهش و تحقیق ادامه می‌دهم. حاصل این تلاشها بیش از 10 پروژه تحقیقاتی مستقل و 25 کتاب است. غالب کارهای پژوهشی بنده در حوزه تاریخ اجتماعی ایران در دوره معاصر، تاریخ فعالیت نهادهای مدنی و عام المنفعه در دوره معاصر، مطالعات اسنادی، تصحیح نسخ خطی و تاریخ فعالیت‌های اجتماعی زنان در دوره معاصر است. رویکرد پژوهشی‌ام، استفاده از اسناد آرشیوی با هدف واکاوی منابع است که علاوه بر بکر بودن محتوا، فرصت بررسی و تطبیق یافته‌ها با آثار موجود را فراهم می سازد. 

ملک زاده درباره تالیفات و مقاله‌های پژوهشی خود می‌گوید: با معیارهای دسته‌بندی مقالات در وزارت علوم ، برخی از مقالاتم، علمی پژوهشی و برخی دیگر علمی ترویجی محسوب می شوند. شرکت در کنفرانس‌ها و نشست‌های داخلی و خارجی و برگزاری کارگاه‌های پژوهشی، از دیگر فعالیت‌های پژوهشی من درسال‌های اخیر بوده است. 

ملک زاده ، 10 سال دستیاری استاد عبدالحسین نوایی را افتخار مهم زندگی خود می داند و می گوید: فقدان او برای تاریخ نگاری کشور ، خسرانی جبران‌ناپذیر است. به ویژه برای نسل جوان. برای من ترجیح پژوهش به تدریس، فقط به خاطر کار کردن در کنار استاد نوایی اتفاق افتاد.  استاد نوایی دکترای ادبیات داشت اما در حوزه تاریخ کار می‌کرد.  او نسل آخر پژوهشگران بزرگی چون عباس اقبال ، بدیع الزمان فروزان‌فر و محمد قزوینی بود و آثارش آغازگر فضای جدیدی در حوزه پژوهش تاریخ معاصر. استاد نوایی پس از جهانگیر قائم مقامی، کار با اسناد و منابع آرشیوی را در اولویت مطالعات تاریخی و اجتماعی قرار داد. 

آموزش ها امتیاز محور شده اند!

ملک‌زاده ، پیشرفت علمی بانوان را قائم به ذات توصیف می کند و می گوید: صرف داشتن رزومه و انتشار مقاله و کتاب به تنهایی نمی تواند پیشرفت علمی محسوب شود. این ماندگاری اثر است که به آن اعتبار می‌بخشد. من وظیفه داشتم در راستای رسالت خود کارهایی را انجام بدهم و به یادگار بگذارم. این دست از فعالیت‌ها ممکن است درآمدزا نباشند ، چنان‌که تعدادی از پژوهش‌های من با وجود صرف سال‌ها وقت و کار بر روی اسناد، بلاتکلیف مانده و امکان انتشار نیافته‌اند. ضمن اینکه فضاهای آموزشی ما الزاما فضای تولید علم یا پرورش دهنده عالم نیستند و اثرگذاری لازم را ندارند. 

متاسفانه اگر بخواهیم به شاگردان امروز ، راه و رسم پژوهش را بیاموزیم ، یا چنان خسته زندگی هستند که رغبت و شوقی ندارند یا نگاهی کاسبکارانه به مقوله پژوهش و تحقیق دارند. آموزشها‌ هم امتیاز محور شده که دیگر جایی برای تلاش دانشجو با هدف کسب معرفت، باقی نمی‌گذارد. در چنین فضایی تنها معیار دانشجو ، تولید و تحویل کاربه هر قیمتی است . حتی کپی برداری از مطالب مختلف و کارهای قبلی دانشجویان. تا با کمترین تلاش و به ساده‌ترین روش ممکن ، امتیاز کسب کنند و به قولی خر خود را از پُل بگذرانند. 

در حالیکه پژوهش‌ها باید محتوای بدیع داشته باشند و قادر به رفع خلاءهای علمی موجود باشند و یا اینکه ارزش افزوده علمی ایجاد کنند. 
این بانوی پژوهشگر در ادامه می گوید: با وجودی‌ که کتابخانه‌ها، اولین مرجع برای گردآوری منابع و محتوای علمی محققان هستند، اما برای پژوهش‌های دوره معاصر کفایت نمی‌کنند. ضروری است از سایر منابع و مدارک غیرکتابخانه ای هم استفاده شود. از جمله اسناد باقی مانده از گذشته به ویژه از دوره قاجار به این‌ طرف. اسنادی که اغلب آرشیوی هستند و در بایگانی‌های رسمی کشور نگهداری می‌شوند از محتوای مناسبی برخوردارند و می‌توانند مطالب پیشین را دستخوش تغییر کنند.

ملک زاده اشاره‌ای هم به تعدد و حضور بانوان در حوزه علوم انسانی و پژوهش  می کند و می گوید: بانوان پژوهشگر ما دارای دقت و سرعت عمل زیادی هستند که به دلیل عدم توازن فرصت‌ها، چند برابر آقایان کار می‌کنند ولی کمتر دیده می‌شوند.

بانوان فرهیخته‌ای هستند که در این مسیر سال‌ها کار کرده‌اند و منشا اثر و خدمات زیادی بوده‌اند. 

از جمله خانم دکتر منصوره اتحادیه، خانم دکتر شیرین بیانی، خانم دکتر آموزگار که در حوزه فرهنگ و تمدن باستان کار می‌کند.

همه این بانوان بسیار اثرگذار بوده و ایده‌های خوبی به دانشجویان خود می‌دهند. از جوان‌ترها هم می توان به خانم دکتر سیمین فصیحی اشاره کرد که از بانوان فعال حوزه پژوهش‌های تاریخی است و آثار دقیق و علمی ارزشمندی دارد. 

پژوهش مانع تحریف تاریخ می شود

ملک‌زاده پژوهش را رکن اصلی ماندگاری تاریخ و عاملی برای جلوگیری از تحریف آن توصیف می‌کند و می‌گوید: ما که در دوره معاصر کار می‌کنیم، دسترسی‌مان به برخی منابع محدود است، در حالی که ممکن است کنشگران آن هنوز زنده باشند. حالا شما فکر کنید دویست سال بعد چه اتفاقی می‌افتد اگر منابع امروز درست و کامل به دست محققان نرسد! وظیفه پژوهشگران ثبت و ضبط داشته‌هایی است که در آینده به عنوان سرنخ در اختیار پژوهشگران قرار می‌گیرد.

او دربارۀ برنامه‌های خود در دوران بازنشستگی می‌گوید: هیچ انسانی قرار نیست که تا ابد بتواند کار کند. من هم یک روز بازنشسته می‌شوم. اما جای خالی دو یا سه پروژه را در فضای کاری خود احساس می‌کنم که ممکن است آنها را طی چند سال آینده انجام دهم و تا وقتی که آنها را انجام ندهم به خط پایان کاری خود فکر نخواهم کرد!