بافت تاریخی اصفهان زیر آوار ساخت و ساز‌ها مدفون می‌شود!

تخریب بافت تاریخی اصفهان در پی ساخت خیابان‌های عمودی و افقی و همچنین خدمات‌رسانی های نامناسب، سبب مهاجرت ساکنان اصلی آن شده و زمینه اسکان افراد غیربومی را فراهم کرده و آن طور که معلوم است، اصفهان دیگر بافت یکپارچه گذشته را ندارد.

اینک 1700 هکتار بافت تاریخی اصفهان به صورت لکه‌هایی در مناطق مختلف این شهر باقی مانده و با تداوم خیابان کشی ها و تعریض گذرها و ورود ماشین‌ها به مرکز بافت، آینده نامعلومی را برای آن رقم زده است؛ همان‌طور که با ساخت خیابان «طیّب»، دروازه «دربِ کوشک» تنها دروازه باقی‎مانده شهر، نابود شد یا با احداث خیابان «میرداماد»، این منطقه شاکله اصلی خود را از دست داد.

متأسفانه در طرح‎های تفصیلی برای ساختمان‎سازی در بافت تاریخی، فقط محدودیت ارتفاع لحاظ شده است و خانه‎هایی در این پهنه ساخته می‎شود که هیچ سنخیتی با بافت و معماری دیار نصف جهان ندارد، در حالی که خانه های منطبق با بافت این خطه دارای حیاط مرکزی است.

اجرای حفاظت پهنه‌ای

شهرداری اصفهان طی چند سال گذشته با ورود به محورهای تاریخی این شهر و مرمت بناهای شاخص آن تلاش کرده بافت تاریخی را با جریان دوباره زندگی، زنده کند با این حال اما بافت تاریخی مرکزی این شهر هنوز رونق گذشته خود را پیدا نکرده و هزینه های انجام شده ابتر مانده است.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان در این باره به خبرنگار اطلاعات می‎گوید: مهم‎ترین موضوعی که برای احیای بافت تاریخی اصفهان باید در نظر گرفته شود، حفاظت‎های پهنه‎ای است؛ یعنی باید به طور همزمان مزیت‎های اقتصادی و اجتماعی در بافت، ایجاد و با ارزش‌آفرینی، زمینه ورود سرمایه‌گذار فراهم شود. 

برای احیای بافت تاریخی باید کل بافت را به عنوان یک پهنه واحد در نظر بگیریم تا علاوه بر حفظ بناهای تاریخی آن، سطح فرهنگی جامعه محلی آن ارتقا یابد و بافت زیست‌پذیر شود.

محمدعلی ایزدخواستی می‌افزاید: اگر ساکنان بافت تاریخی با محدودیت‌هایی مثل محدودیت معابر و کد ارتفاعی روبه‎‌رو هستند، درعوض باید مزیت‎هایی برای بافت تعریف و ایجاد شود تا ساکنان بتوانند از آن مزایا استفاده کنند؛ برای نمونه باید فضاهای شهری همچون پارکینگ در اطراف بافت ایجاد شود تا اگر خانه فردی در یک کوچه باریک قرار دارد حداقل بتواند ماشین خود را در پارکینگی که در نزدیکی آن ساخته شده، پارک کند. 

الگوی موفق جلفا

ایزدخواستی معتقد است ایجاد زیرساخت‌ها و فضای شهری مطلوب در کنار فرهنگ‎سازی موجب می‌شود بافت تاریخی به وضعیت مطلوبی برسد و سرمایه‌گذار ترغیب به سرمایه گذاری شود. 

حفاظت از بافت‌های تاریخی در گرو حیات اجتماعی و اقتصادی است و اگر این موارد به درستی در کنار هم قرار بگیرند، بافت تاریخی برای زندگی امروز مناسب خواهد شد و از سکنه اصلی خالی نخواهد ماند.

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان از احیای محله تاریخی «جُلفا» به عنوان یک الگو و تجربه موفق در اصفهان نام می‌برد و می‌گوید: مزیت‎های اقتصادی و ارزشمند بودن زمین در این محله سبب شد با شروع فعالیت‎های مرمتی و ارتقای فضای شهری توسط شهرداری، سرمایه‌گذاران ورود کنند و خانه‌های تاریخی آن به مرور مرمت و به تأسیسات گردشگری بدل شود. قرار است شهرداری طرح حفاظت پهنه‎ای را به صورت آزمایشی در محور تاریخی «بابا قاسم» واقع در خیابان «ابن سینا» اجرا کند تا با ارزش‎آفرینی، زمینه ورود سرمایه‎گذاران به این بافت فراهم شود.

شهر چندهزارساله 

روند تغییرات در بافت تاریخی شهر اصفهان طی دوران مختلف نشان می‎دهد این بافت همواره محل آزمون و خطاها بوده است.

مسئول ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان به خبرنگار ما می‌گوید: هنگامی که صحبت از بافت تاریخی شهر اصفهان به میان می‌آید با بافت تاریخی یک شهر چندهزار ساله روبه‌رو هستیم که سه دوره پایتختی حکمرانان آل بویه و سلاطین سلاجقه و صفویان را در پیشینه خود دارد؛ پیشینه‌ای که میراث تاریخی و فرهنگی عظیمی برایمان به ارمغان گذاشته اما ما فرزندان خلفی برای حفظ این میراث گرانقدر نبوده‌ایم.

علیرضا خواجویی می‌افزاید: با آغاز عصر صنعت و ورود ماشین، خیابان کشی های صلیب وار بدون توجه و اهمیت دادن به بافت ارزشمند تاریخی، تخریب های  گسترده ای در بافت تاریخی را در پی داشت که نظم طبیعی آن را که طی سالیان دراز به دست آمده بود، نابود کرد و موجب از بین رفتن صدها اثر ارزشمند تاریخی شد. عدم ارائه خدمات و ایجاد تأسیسات شهری مناسب، محله‌های تاریخی اصفهان را به مرور زمان از ساکنان اصلی تهی کرد و افراد غیربومی جایگزین شدند.گ

وی معتقد است ظرفیت‎های بالقوه بافت تاریخی شهر اصفهان با همه نامهربانی‌هایی که بر سرش آمده همچنان تا حدود زیادی پابرجاست و با تغییر رویه و شناخت ارزش‎های این بافت، می‎توان آسیب‎های گذشته را تا حد ممکن جبران و فضایی مناسب برای زندگی و فعالیت‌های فرهنگی و گردشگری ایجاد کرد که این کار مستلزم توقف دخل و تصرف مخرب و ناهمگون در بافت تاریخی همچون جلوگیری از تخریب گسترده در حریم بلافصل مسجد جامع عتیق، ممانعت از احداث گذر موسوم به «آقا نورالله نجفی»، پیشگیری از تعریض گذر تاریخی «ماهی‎فروشان» در محله «جوباره» و جلوگیری از تخریب کامل بخش جنوبی این محله تاریخی است. 

مسئول ثبت و حریم اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان معتقد است تنها گزینه استفاده از ظرفیت‌های بافت تاریخی، ایجاد سفره‌خانه و موزه در مکان‌های تاریخی نیست بلکه با ساماندهی محله ‎ها و ایجاد زیرساخت‎‌ها و ارائه خدمات مناسب، بازگشت حیات و جریان زندگی در محله های تاریخی امکان‎پذیر بوده و به جای احداث بناهای جدید برای کاربری‌های فرهنگی یا اداری می‌توان مکان‎های تاریخی محله ها را مرمت و به مکان‎های فرهنگی یا اداری بدل کرد که این کار یکی دیگر از گزینه‌های تجدید حیات مرکز محله ها و بافت تاریخی شهر اصفهان است. 

خواجویی می‎گوید: محور تاریخی، فرهنگی و طبیعی شهر اصفهان دربرگیرنده صدها اثر ارزشمند از دوران شکوفایی این شهر است که از محدوده «باغ قوشخانه» شروع می‌شود و تا «قلعه شاه دژ» بر فراز کوه صُفه ادامه دارد و نخستین اقدام برای صیانت از میراث ارزشمند باقی‌مانده، ثبت جهانی محور تاریخی، فرهنگی و طبیعی این کهن‌شهر است.