افراد مهربان خود را قربانی دیگران نمی‌کنند

شیما اسکندری در ضمیمه خانواده امروز روزنامه اطلاعات نوشت:  وقتی می خواهم مطلبی را بنویسم، سعی می کنم به نیازهای کلی افراد جامعه، در مورد مطالبم بیشتر توجه داشته باشم. موضوعی که امروز توجهم را به خود جلب کرد، کلمه زیبا و ستودنی «ایثار» بود؛ واژه  ای که از دیرباز، ایرانیان آن را عملی شایسته می دانستند و امروزه هم از آن به عنوان یک فعل یا رفتار انسانی یاد می کنند و حتی اگر در بدترین شرایطی باشند که از آنها سوء استفاده شود، اما برچسب «ایثارگر» یا «فداکار» به آنها بخورد، انگار چیزی درونشان آنها را به ادامه آن مسیر تشویق می کند.

در ادامه می خواهم به توضیح کلمه ایثار در حالت نرمال و متعادل، بپردازم تا بعد با هم به توضیح نوع بیمارگونه آن که نامش «خود قربانی  گری» است، برسیم. 

همانطور که می دانید، هر انسانی، برای رسیدن به درجات والای انسانیت، نیاز دارد تا اصول اخلاقی را در خود پرورش دهد، یکی از این اصول اخلاقی «مهربانی» است.

معمولا آدم ها، به افراد مهربان زودتر و بیشتر اعتماد است و در کنار آنها احساسات بهتری را تجربه می کنند، در کنار آنها، نوعی نوازش حتی به صورت کلامی را، بیشتر دریافت می کنند و انگار آنها را افرادی می دانند که احتمال اینکه از آنها آسیب بخورند، کمتر است، به همین دلیل چنین افرادی بیشتر برایشان قابل توجه و قابل پذیرش هستند، پس به نوعی ما انسان ها گرایش داریم به سمت اینکه خودمان را فردی مهربان معرفی کنیم تا دیگران بیشتر دوستمان بدارند.

مسأله مهم در اینجا، پرداختن به اصل اخلاقیِ مهربانی، به عنوان یک رفتار سالم است نه یک رفتار ناسالم. 

یک فرد مهربان سالم، خودش را فدای بقیه نمی  کند. خودش را قربانی نمی کند. گاهی نیازهای دیگران را هم تامین می  کند و قدرت همدلی با آنها را دارد، اما خوب می  داند که چه کسانی در زندگی او چه جایگاهی دارند و چطور باید به مدیریت نیازهای خود و عزیزانش بپردازد. 

چه کسی به دنبال جلب توجه است؟!

وقتی آدم ها، به دنبال کسب توجه از سمت دیگران هستند، یعنی یک چیزی درونشان، خلأ بزرگی را به وجود آورده که باعث شده است آنها احساس ارزشمندی درونی نداشته باشند و در برخی افراد، همین مسأله باعث می شود که تبدیل به افرادی بسیار سرویس دهنده شوند، یعنی افرادی که مدام می خواهند به دیگران خدمت کنند، مراقبشان باشند، کارهایشان را انجام دهند، نیازهای خودشان را نادیده بگیرند و نیازهای افراد دیگر را اولویت قرار دهند. 

خلاصه، شما فردی را می‌بینید که از نظر دیگران بهترین عروس یا داماد خانواده است، چون وقتی مادرشوهرش بیمار بوده، فقط او پرستاری  اش را می کرده یا زمانی که همسرش بیکار بوده، او بدون کمترین توقعی کنار او مانده و کار کرده و حتی اجازه نداده است که همسرش به خودش زحمت بدهد و دنبال کاری بگردد.

برای فرزندانش مادری بوده که همیشه آماده ارائه خدمات است و برای والدین خود حتی از جانش مایه گذاشته، یا پسری بوده که سالها تمام خرج و مخارج خانواده را تامین می  کرده در صورتی که آن خانواده فرزندان دیگری هم داشته اند. 

اینجاست که به عنوان یک روانشناس، زنگ خطر را به صدا در می آورم که: لطفا مراقب باشید، شما در حال افتادن در یک تله  ذهنی هستید!

بدترین قسمت ماجرا آنجاست که این رفتارها از سمت اطرافیان به قدری با آب و تاب، ستوده می شود که اگر آن فرد روزی بخواهد در مورد یکی از نیازهای خودش صحبت کند، به شدت مورد شماتت قرار می گیرد.

مثلا فقط کافی است بگوید من امروز خسته ام یا دلم نمی‌خواهد دیگر مخارج کل خانواده را تامین کنم، اینجاست که مورد حمله اطرافیان قرار می گیرد و با جملاتی مثل «چرا آنقدر تغییر کردی، دیگه نمیشه روی تو حساب کرد، چی شده؟، کی زیر پات نشسته و...»، آنقدر سرزنش می شود که احساس گناه را تجربه کند و دوباره شروع کند به سرویس دادن  های اضافه و باز هم خسته و خسته تر شود! 

یک فرد ایثارگر سالم با یک فرد قربانی کننده خود، چه تفاوتی دارد؟ 

یک فرد مهربان و ایثارگر سالم با فردی که خود قربانی گری دارد، در یک مورد دارای تفاوت است و آن هم مقوله «تامین نیازهاست»، یک فرد سالم، هم به نیازهای خودش توجه دارد و هم به نیازهای دیگران، هم خودش را دوست دارد و هم آدم های دیگر را، هم برای خودش احترام قائل است و هم برای دیگران، اما یک فرد خود قربانی گر، از ترس اینکه نکند دیگری ناراحت شود، نکند اگر من به او کمک نکنم اتفاق بدی برایش بیفتد، اشکالی ندارد حالا این بار هم انجامش می دهم و...، مدام در حال سرویس دادن به دیگران است و خودش را دچار فرسودگی  های شدید جسمی و روحی می کند.

از دید روانشناسی، این افراد قدرت «نه گفتن»، ندارند و به شدت دارای عزت نفس ضعیفی هستند، به همین دلیل نمی توانند از خواست های دیگران بگذرند. 
اگر شما هم چنین ویژگی هایی را درون خود احساس می کنید، بهتر است تا بیشتر از این درونتان پر از خشم نشده و دچار انواع آسیب‌های جسمی و روحی نشده اید، با یک روانشناس صحبت کنید و اگر هم سالهاست که درگیر خود قربانی گری هستید، از یک متخصص کمک بگیرید.