ناگفته‌هایی از طالبان و فراموشی حقابه ایران!

علیرضا امیری خبرنگار اعزامی اطلاعات به افغانستان نوشت: بررسی اوضاع افغانستان پس از روی کار آمدن مجدد حکومت طالبان همواره مورد توجه افکار عمومی مردم ایران و جامعه مدنی بوده است.

تصویر جامعه جهانی از طالبان همواره تلفیقی از فشارها، محدودیت‌ها، سخت‌گیری و جنگ و خونریزی بوده است و اقدامات طالبان در دوره نخست حکومت خود در افغانستان که اعمال محدودیت‌های سخت علیه جامعه این کشور را به همراه داشته ، در اذهان مردم افغانستان منطقه و جامعه جهانی هک شده است.

اکنون اما پس از به قدرت رسیدن مجدد طالبان در افغانستان و بعد از 20 سال جنگ با نیروهای آمریکایی، اوضاع این کشور در برخی از حوزه‌ها بهبود یافته اما همچنان در چندین حوزه از جمله حقوق زنان و دختران و رویکردهای سیاسی آنها  از جمله در تشکیل دولت و حکومت فراگیر دست نخورده باقی مانده است . مقامات کابل در این رابطه از تلاش خود  برای رفع برخی نگرانی‌های جامعه جهانی در حوزه کار و تحصیل زنان و دختران در آینده سخن می‌گویند اما در برخی حوزه‌های دیگر از جمله تشکیل دولت فراگیر با حضور سایر گروه‌ها از جمله شیعیان و هزاره‌ها همچنان مخالفت می‌کنند.

طالبان در افغانستان تاکنون دو بار به قدرت رسیده است. دوره اول حکومت آنها از سال 1996 تا سال 2001 بود. اعمال محدودیت‌های سخت و فراوان علیه زنان و دختران افغان، کشتن مخالفان و حمله به کنسولگری کشورمان در «مزار شریف» و شهادت شماری از دیپلمات‌های ایرانی به همراه «محمود صارمی» خبرنگار ایرانی مستقر در کنسولگری از جمله اقدامات طالبان در آن دوره بود.

 پس از حملات 11 سپتامبر و به دنبال آن اعلام جنگ آمریکا و هم پیمانان واشنگتن علیه تروریسم و حمله همه جانبه غربی‌ها به افغانستان و اشغال آن که 20 سال به طول انجامید این حکومت سرنگون شد و جنگی 20 ساله بین طالبان و نیروهای ائتلاف آمریکا در افغانستان در گرفت که سرانجام توافقی در دهم اسفند 1398(29فوریه2020) میان طالبان و آمریکا در هتل «شرایتون» در «دوحه» پایتخت قطر، واشنگتن متعهد به خروج از این کشور شد.

این توافق راه را برای به قدرت رسیدن مجدد طالبان هموار کرد و متعاقب آن با خروج آشفته نیروهای آمریکایی و غربی  و فرار«اشرف غنی» رئیس جمهوری پیشین افغانستان از این کشور، نیروهای طالبان در(15 اوت 2021) وارد کابل، پایتخت افغانستان شدند و حکومت مجدد خود بر این کشور را   آغاز کردند.

اکنون اما طالبان اعلام می‌کند که دچار دگردیسی شده  و مدعی است که در این برهه فقط این حکومت می‌تواند ثبات و آرامش را به افغانستان باز گرداند. تحولات اخیر در افغانستان رسانه‌های ایران را برآن داشت تا در قالب یک هیأت  با سفر به کابل، پایتخت افغاستان از نزدیک واقعیات سیاسی، امنیتی و فرهنگی این کشور پس از روی کار آمدن مجدد طالبان را مشاهده کنند. گزارشی که در ادامه می‌خوانید خلاصه‌ای از این سفر و نتایجی است که خبرنگار اعزامی اطلاعات به کابل آنها را از نزدیک مشاهده کرده است.

ورود به کابل

پرواز از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی به فرودگاه «حامد کرزی» کابل تقریباً دو ساعت به طول انجامید. دیدن فرودگاه کابل برای من یادآور آخرین تصاویر خروج نیروهای آمریکایی و فرار گسترده هزاران شهروند افغان از این مکان با هواپیماهای نظامی و ترابری ایالات متحده بود و نقطه عطف آن که شاید در اذهان تمامی مردم جهان نقش بسته باشد، سوار شدن شهروندان افغان بر روی قسمت‌های بیرونی(!) هواپیماهای نظامی ـ ترابری از جمله روی چرخ‌های هواپیمای(C-17) بود که شماری از آنها سقوط کردند و کشته شدند.

پس از ورود به شهر کابل مستقیم به هتل محل اقامت هیأت رسانه‌ای ایران که پیش از آن برایمان مهیا شده بود رفتیم. نیروهای مسلح ویژه طالبان از لحظه خروج از فرودگاه محافظت از تیم رسانه‌ای ایران را آغاز کردند و با دو خودروی نظامی در پیش و پس ماشین‌ها را تا هتل مشایعت نمودند و سپس در ورودی و اطراف این مکان نیز مستقر شدند. این اقدام نیروهای طالبان به دلیل پاره‌ای تهدیدات داعش صورت گرفت و این محافظت طی یک هفته حضور هیأت رسانه‌ای در کابل و تمامی سفرهای درون شهری ما برقرار بود.

اوضاع سیاسی افغانستان

بخش عمده‌ای از توجه هیأت رسانه‌ای ایران در این سفر به اوضاع کنونی سیاسی در افغانستان، رویکردهای طالبان در این حوزه، میزان مشارکت گروه‌ها و اقوام مختلف این کشور در قدرت و به عبارتی ساده‌تر به بررسی موضوع تشکیل حکومت فراگیر(همه شمول) توسط حاکمان کنونی کابل معطوف بود .

دیدارهایی در این راستا با برخی مقامات و وزرای دولت طالبان از جمله «ملاخیرالله خیرخواه»، وزیر فرهنگ و اطلاعات، «امیر خان متقی» وزیر خارجه، «شیرمحمد استانکزی» معاون سیاسی وزیر خارجه، دکتر «عبداللطیف نظری» معاون وزیر اقتصاد حکومت، «حامد کرزی» رئیس جمهوری اسبق افغانستان و شمار دیگری از مقامات سیاسی، فرهنگی و امنیتی حکومت کنونی افغانستان صورت گرفت و سئوال و پرسش‌هایی مطرح و پاسخ‌هایی داده شد که می‌توان ماحصل آن را اینگونه بیان کرد. 

 نخست اینکه بدنه اصلی حکومت طالبان متشکل از پشتون‌ها و مقامات و شخصیت‌هایی برجسته این قوم است. از آنجایی که کشور افغانستان دارای فرهنگی کاملاً قوم‌گرایانه و سنتی است لذا پس از روی کار آمدن طالبان که از قوم پشتون هستند، تقریباً  اکثریت قریب به اتفاق مقامات و مسئولان امارت اسلامی را شخصیت‌هایی از این قوم تشکیل می‌دهند.

یکی از پاسخ‌های مقامات طالبان به انتقادها درباره تشکیل نشدن دولت فراگیر و همه شمول و مقاومت آنها با حضور شیعیان در قدرت، عدم مشارکت شیعیان افغانستان در جریان 20 سال مبارزه مجاهدان پشتون افغانستان با نیروهای اشغالگر آمریکایی و ناتو اعلام می کنند.

به گفته مقامات ارشد طالبان، شیعیان افغانستان با مجاهدان پشتون در مبارزه با  آمریکایی ها همراه نبوده‌اند و از طرفی بیشتر اوقات به آنها نیز کمک کرده‌اند و از این رو طالبان نمی‌تواند آنها را در قدرت سهیم سازد. بیشتر مقامات طالبان، این امر را علت اصلی عدم اجازه به مشارکت شیعیان افغان در حکومت اعلام می‌کنند اما در عین حال می‌گویند که با وجود آن شماری از مقامات دولت در بخش‌های پایین دستی حکومت را شیعیان تشکیل می‌دهند و در این رابطه به معاون شیعی وزیر اقتصاد اشاره می‌کنند.

این در حالی است که حضور «عبداللطیف نظری» معاون شیعی وزیر اقتصاد طالبان و دو معاون و ایالات افغانستان نیز علت اصلی حضور در حکومت طالبان را همراهی با دیدگاه‌های طالبان و مخالفت شدید با حضور اشغالگران آمریکایی در افغانستان اعلام کردند و گفتند که در دوره اشغال این کشور مقالات و مواضعی در مخالفت با غرب و آمریکا منتشر کرده‌اند و از مجاهدان پشتون افغان در این مبارزه حمایت کرده‌اند. لذا باید گفت که از نظر طالبان، شرط اصلی و مهم مشارکت هر گروه، قوم یا شخصیت افغان در رأس قدرت  این کشور به میزان همراهی آنها با طالبان در مبارزه با اشغالگران آمریکایی بستگی دارد .

طالبان در افغانستان حساسیت ویژه‌ای به این امر نشان می‌دهد و در پاسخ به انتقادها، اقدام مشابه دولت‌ها و حکومت‌ها ی منطقه در کشورهای خود را  دلیلی بر تایید سیاست‌های داخلی کابل می‌شمارد و معتقد است که در کشورهای دیگر نیز میزان مشارکت افراد در تحولات سیاسی و امنیتی آن کشور، نقش مهمی در انتخاب‌ها و جایگاه‌های سیاسی و امنیتی آنها دارد.

در این رابطه، «عبداللطیف نظری» به صراحت اعلام کرد که دلیل اصلی انتصاب وی به این سمت از سوی طالبان، مواضع صریح ضدآمریکایی وی و مخالفت شدید با اشغالگران ناتو به همراه حمایت از مجاهدان افغان که همگی آنها را طالبان و پشتون‌ها تشکیل می‌دادند، بوده است.

در نتیجه باید گفت که باتوجه به این امر نمی‌توان آینده روشنی از مشارکت دیگر گروه‌های و اقوام افغانستان از جمله شیعیان در حکومت طالبان انتظار داشت زیرا به اذغان مقامات طالبان شرط اصلی مشارکت شیعیان در حکومت، میزان همراهی آنها در جهاد علیه آمریکا ست که از این  دیدگاه باید تشکیل حکومت فراگیر توسط طالبان در افغانستان را علیرغم درخواست‌های متوالی تقریباً غیرممکن قلمداد کرد و به آن امیدی نداشت.

 اوضاع امنیتی افغانستان

حکومت طالبان تلاش فراوانی را برای برقراری امنیت و پایان دادن به ناآرامی‌ها و تهدیدات داعش طی دو سال و نیم زمامداری در افغانستان انجام داده است. براساس مشاهدات میدانی ما در کابل و طی حضور یک هفته‌ای در این شهر و همچنین در مصاحبه‌ها با فرمانده پلیس کابل و برخی مقامات، اوضاع امنیتی علیرغم پاره‌ای تهدیدات پراکنده داعش، رو به ثبات است و نیروهای طالبان بر اوضاع این کشور کنترل دارند.

محدودیت علیه زنان و دختران

یکی از موضوعات مهم در این سفر بررسی میدانی و مشاهدات نزدیک از اوضاع اجتماعی افغانستان در دوره حکومت طالبان بود. در این میان بررسی محدودیت‌ها علیه زنان و دختران ا فغان توسط طالبان در حوزه‌های تحصیل و کار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود.

در حوزه پوشش زنان و دختران آنچه که مشاهده شد وجود پوشش تقریباً عادی برای بیش از 80درصد زنان و دختران در سطح شهر بود. این امر برای هیأت رسانه‌ای ایران که تا پیش از آن اعمال محدودیت‌های بسیار شدید پوشش اسلامی که در آن پوشیدن (برقع) بر روی صورت زنان را توسط طالبان الزامی و واجب می‌کرد رسانه‌ای شده بود ، جالب توجه بود.

تقریباً  بین 20 تا 25درصد پوشش زنان و دختران افغان را پوشش‌های مطلوب طالبان تشکیل داده بود و اکثریت قریب به اتفاق پوشش زنان و دختران افغان کاملاً عادی و همانند سایر کشورهای اسلامی دیده شد. اما در حوزه درس و تحصیل و اشتغال محدودیت‌ها علیه زنان و دختران همچنان برقرار است. دختران افغان همچنان از تحصیل در کلاس‌های بالاتر از ششم محروم هستند و اجازه رفتن به دانشگاه را هم ندارند.

مقامات طالبان در این باره مدعی هستند که این محدودیت‌ها موقتی است و پس از ویرایش متون و کُتُب درسی مخصوص دختران و پسران باتوجه به آموزه‌های اسلام شرایط و محدودیت‌های فعلی برداشته می‌شوند و دختران افغان می‌توانند همانند سابق به درس و تحصیل در مدارس و دانشگاه‌ها بازگردند.شماری از مقامات طالبان نیز مهاجرت اساتید و دانشگاه‌ها به خارج پس از روی کار آمدن طالبان و عدم وجود اساتید در دانشگاه‌ها را عامل تعطیلی این مراکز عنوان می‌کنند و می‌گویند که توسط کمیسیون بازگشت درصدد بازگرداندن اساتید به افغانستان هستند.

این در حالی است که مقامات طالبان بر لزوم ممانعت از تشکیل کلاس‌های درس دانشگاه‌ها به صورت مختلط پسر و دختر نیز تأکید می‌کنند و همزمان از ادامه روند ویرایش کُتُب این سطوح از تحصیل در افغانستان خبر می‌دهند.

 عدم شناسائی توسط سازمان ملل

یکی از موضوعات بررسی شده در این سفر، عدم به رسمیت شناخته شدن حکومت طالبان از سوی جامعه جهانی و سازمان ملل بود و در سوالاتی که از مقامات ارشد طالبان از جمله «امیرخان متقی» وزیر خارجه افغانستان پرسیده شد وی از تصمیمات و اقدامات حاکمیت و عدم توجه به درخواست‌ها و شروط سازمان ملل برای به رسمیت شناخته شدن حکومت کنونی افغانستان سخن گفت.

به باور مقامات طالبان سیاست‌های حکومت‌ها در کشورهای مختلف، متفاوت و مستقل است و سازمان ملل و جامعه جهانی نباید در آن دخالت کند. مقامات کابل در این نشست‌ها و در پاسخ به سوالات خبرنگاران هیأت ایرانی بر مواضع و سیاست‌های خود تأکید کردند و فشارهای جامعه جهانی و سازمان ملل برای تشکیل حکومت فراگیر و انتقادها از نوع نگرش طالبان به موضوع زنان و دختران افغان را رد کردند. اینگونه می‌توان نتیجه گرفت که این دو موضوع همچنان از مهمترین شروط جامعه بین‌الملل و سازمان‌های جهانی برای به رسمیت شناخته شدن حکومت طالبان در افغانستان باشد.

موضوع حقابه ایران

یکی از موضوعات مورد توجه ما در سفر به افغانستان، بررسی و پیگیری رسانه‌ای در حوزه حقابه ایران بوده این موضوع در ماه‌ها و طی 2 سال اخیر پس از روی کار آمدن طالبان به معضلی بزرگ برای ما تبدیل شده است.

مقامات کشورمان بارها در دیدار با مقامات طالبان از ضرورت همکاری حاکمان افغانستان با تهران در این موضوع تأکید کرده‌اند اما  نتیجه ملموسی نگرفته‌اند.

مقامات طالبان مدعی هستند که کم آبی، عدم بارندگی کافی و خشک شدن سیل‌ها در نتیجه کمبود ذخایر آبی در پشت سدها باعث به وجود آمدن این مشکل بوده است تا جایی که حتی چند ولایت در افغانستان نیز از بی آبی رنج می‌برند.

به گفته آنها این عوامل باعث خشکی رود «هیرمند» عدم سرازیر شدن آب، به طرف ایران می‌شود. این در حالی است که پیشتر تصاویر ماهواره‌ها از حجم کافی ذخیره آب در پشت سدها افغانستان حکایت داشت اما مقامات طالبان این تصاویر را مربوط به سال‌ها قبل می‌دانند و مدعی هستند که وضع فعلی ذخایر آب به شدت پایین است و زمین‌های کشاورزی و کشاورزان افغان در برخی ولایات نیز از بی‌آبی مفرط به شدت رنج می‌برند.