نوجوانی که با لهجه خود ستاره شبکه‌های اجتماعی شد

سجاد تبریزی خبرنگار اطلاعات نوشت: شهرت یافتن «امیرمحمد میرزائی»، نوجوان اردبیلی در شبکه‌های اجتماعی احتمالا نشانه یک تغییر است، تغییر در شیوه رفتار و مواجهه نسلی که امروز همسن امیرمحمد است با دیگر هموطنان خود.

آنچه در مورد این نوجوان خوش‌اخلاق بیشتر مورد توجه قرار گرفته، لهجه اوست. امیرمحمد برخلاف بسیاری از آذری‌های ترک‌زبان با اعتماد به نفس با لهجه‌ای که برگرفته از ویژگی‌های زبان مادری است صحبت می‌کند و همین عاملی شده تا بسیاری از ایرانیان صفحه او را دنبال کنند، پیام‌های دوستانه برایش بفرستند، با او شوخی کنند و بسیاری دیگر با لهجه‌های خود با امیرمحمد به صحبت بنشینند.

واقعیت این است که داشتن لهجه در نسل‌های پیشین یک عامل افتراق اجتماعی محسوب می‌شد؛ افتراقی که گاهی تا درگیری‌های کوچک و بزرگ پیش می‌رفت. اما همین لهجه در مورد امیرمحمد و ویدئوهایش بازخورد دیگری داشت و عاملی شد برای همگرایی و دوستی بین او و هموطنانی از شهرهای دیگر.

مهمترین دلیل این تفاوتِ نتیجه، تفاوت در رفتار نسلی است؛ یعنی نسل همسن و سال امیرمحمد.

گرچه فراگیری لهجه معیار در هر زبانی مهم و نزدیک شدن به آن به‌ویژه برای ارتباطات اداری،علمی و رسمی‌ لازم و ضروری است، اما افراط در ارزش‌گذاری لهجه معیار در ایران، دهه‌ها زمینه‌ساز دلخوری، کدورت و فاصله میان هموطنان شده است.

دنبال شدن امیرمحمد و ارتباطات دوستانه متکثری که او در شبکه‌های اجتماعی پیدا کرده، این نوید را می‌دهد که نسل نوجوان امروز به درک درست‌تری از روابط انسانی دست پیدا کرده باشد و حتما این موضوع در ساخت آینده‌ای بهتر برای کشور تأثیرگذار خواهد بود.

شهرت واقعی!

امیرمحمد میرزائی در 14 سالگی مشهور شده، اهل اردبیل است و به قول امروزی‌ها بچه درسخوان. او در گفتگو با روزنامه می‌گوید: دو سال پیش در فضای مجازی با طنز کارم را شروع کردم، بعد از آن تغییر جهت دادم و مدتی کارم «ولاگ» روزانه بود، سپس چند «ویدئوـ اکت» ساختم و متوجه شدم خیلی مورد استقبال واقع شده است.

وی که دانش‌آموز سال هشتم است، می‌افزاید: در یک هفته هزار فالوئر گرفتم و همین مسیر را ادامه دادم. به سرعت به 10 هزار و بالاتر رسیدم. حدود پنجم مهر امسال بود که ویدئوهای مربوط به «کیک و واقعی» خیلی مورد توجه واقع شد.

امیرمحمد میرزائی در مورد فالوئرهایش توضیح می‌دهد: در اینستاگرام از شهرهای دیگر، به ویژه از تهران و شمال دوست‌های زیادی پیدا کردم، بسیاری از آن‌ها کمک و راهنمایی کردند تا کارهایم بهتر شود. با بعضی از چهره‌های اینستاگرام ویدئوی مشترک دارم و با این که در یک شهر نیستیم، با هم کار می‌کنیم و نتیجه بهتری می‌گیریم.

دغدغه‌های پدرانه

حسین میرزائی، پدر امیرمحمد، مشوق و جهت‌دهنده به فعالیت‌های پسرش است، با این حال دغدغه‌های پدرانه هم دارد. او می‌گوید: من با امیرمحمد همیشه در مورد معضلات اینترنت صحبت می‌کنم، از این رو نگرانی اصلی ما درس امیرمحمد است، نه محتواهای اینترنتی.

طی دو سال گذشته در طول هفته، گوشی امیرمحمد را با اجازه خودش می‌گرفتم و فقط آخر هفته از آن استفاده می‌کرد، البته گاهی اوقات یواشکی کار خودش را انجام می‌داد! اما حالا زمان بیشتری برای اینترنت می‌گذارد و همان‌طور که گفتم نگران درس او هستیم.

حسین میرزائی در شهر اردبیل در زمینه عکاسی و فیلمبرداری فعالیت دارد و شاید از این جهت امیرمحمد با ویدئو و تصویر آشناست.

وی ادامه می‌دهد: نمی‌شود بچه‌ها را از تکنولوژی محروم کنیم، باید مراقبت کنیم و استفاده صحیح را به آن‌ها بیاموزیم.

او در مورد فعالیت‌های پسرش توضیح می‌دهد: طبیعتا به مسئولیت‌های من اضافه شده است، باید مراقبت بیشتری از امیرمحمد داشته باشم.

در عین حال فعالیت‌های او باعث شده تا هم ما و هم اردبیل بیشتر شناخته شویم و از این بابت خوشحالم. امیرمحمد در اینستاگرام یک صفحه 300 هزارتایی داشت که یک ماه پیش بسته شد. اینستاگرام الگوریتم‌هایی دارد که باید رعایت کنیم، ما حرفه‌ای نبودیم و این‌ها را نمی‌دانستیم، حالا صفحه دومی دارد ولی به دنبال بازگرداندن صفحه قبلی هستیم.

لهجه چیست؟

قبل از هر چیز باید دانست لهجه، تلفظ متفاوت یک کلمه است.

دکتر نیلوفر ناجی، زبان‌شناس، توضیح می‌دهد: لهجه، تفاوت دو گونه زبانی در ویژگی‌هایی مثل کشش «واکه‌«ها یا تکیه یا آهنگ کلام است که در زبان‌شناسی به ویژگی‌های «زبَرزنجیری» شناخته می‌شود.

از سوی دیگر، وقتی گویشوران زبان‌های دیگر می‌خواهند با فارسی معیار صحبت کنند، لهجه پیدا می‌کنند؛ دقیقا شبیه این است که یک فارسی‌زبان بخواهد به انگلیسی یا هر زبان خارجی دیگر صحبت کند و ناخودآگاه لهجه پیدا می‌کند.

وی می‌افزاید: این تفاوت از دستور واجی که در ذهن گویشور است نشأت می‌گیرد. گویشوری که به زبان غیرمادری صحبت می‌کند، دستور واجی و گرامری زبان مادری را در ذهن دارد و ناخودآگاه زبان دوم را از فیلتر زبان مادری رد می‌کند. این باعث می‌شود واژه‌های زبان را با ویژگی‌های واجی زبان مادری بیان کند.

ارزش‌گذاری لهجه

ارزش‌گذاری در مورد لهجه، شاید صرفا در ساختار دیوانی و برای جلوگیری از اشتباهات اداری قابل توجیه باشد. دکتر ناجی می‌گوید: لهجه اصلا موضوعی نیست که بخواهیم روی آن ارزش بگذاریم و برچسب بزنیم. خوشبختانه این آگاهی در سال‌های اخیر ایجاد شده است. در کشورهای دیگر نیز برخوردهای مشابه در مورد لهجه وجود دارد.

مثلا انگلیسی‌زبان‌ها، برای لهجه سیاهپوستان یا هندی‌ها رتبه پایین‌تری قائل بودند. اما در دهه‌های اخیر دیدگاه‌ها تغییر پیدا کرده و باعث شده آن نگاه منفی به نوع انگلیسی که سیاهپوستان صحبت می‌کنند کمرنگ شود یا در فرانسه، گونه‌ای که در پایتخت صحبت می‌شود، معیار است و بعضا نشانه برتری محسوب می‌شود.

وی می‌افزاید: در اکثر کشورهای دنیا گونه‌ای که جایگاه سیاسی بالاتری دارد، به لحاظ اجتماعی برتری دارد و گونه‌های دیگر سعی می‌کنند خود را مخفی کنند و به لهجه‌ای که قدرت بیشتری دارد نزدیک شوند. هر چقدر سطح آگاهی بالاتر می‌رود، دید جوامع نسبت به این موضوع تغییر می‌کند.

دستور واجی

آنچه ما از دستور زبان می‌دانیم، عموما مربوط به جایگاه کلمه در جمله است. دکتر ناجی دراین باره می‌گوید: گرامر فقط مربوط به جمله نیست، دستور واجی، دستور ساخت واژه، دستور ساخت عبارت و دستور ساخت جمله همه بخشی از دستور زبان هستند. بروز دستور واجی را در تلفظ کلمات می‌بینیم.

دستور واجی هم تولید آوا و هم درک آوا را شامل می‌شود. این دستور همراه با زبان مادری در ذهن آدم می‌نشیند و زبان‌های بعدی را فیلتر می‌کند. برای همین کسی که به زبان غیرمادری خود صحبت می‌کند، تلفظ متفاوتی از کلمات دارد.

وی در پایان گفتگوی خود تأکید می‌کند: لهجه‌ها و گویش‌ها برای گروه‌های زبان‌شناسی دانشگاه‌های ایران اهمیت زیادی دارد. فرهنگستان زبان فارسی و بنیاد سعدی نیز در مورد آن‌ها سرمایه‌گذاری علمی ‌‌می‌کنند، چرا که بسیاری از ویژگی‌های زبان فارسی در گویش‌ها قابل درک و شناسایی است.

طریقه متفاوت تلفظ

از نظر علم زبان‌شناسی، هیچ لهجه‌ای از یک زبان ارجحیت ندارد. دکتر مریم ایرجی، زبان‌شناس و استاد دانشگاه می‌گوید: لهجه، طریقه متفاوت تلفظ کردن زبان است. ممکن است حروف همخوان و واکه‌هایی در یک زبان وجود داشته باشد که در زبان دوم یا زبان معیار وجود نداشته باشد، نتیجه آن تلفظ متفاوت کلمات می‌شود.

وی می‌افزاید: این تفاوت باعث به وجود آمدن تناقضاتی خواهد شد که گاهی اوقات خیلی شیرین است و گاهی توسط افرادی که با علم زبان‌شناسی آشنایی ندارند، عامل تمسخر و جوک می‌شود.

 اما مسأله مهم این است که از دید زبان‌شناسی، زبانی به زبان دیگر ارجحیت ندارد. اگر من به عنوان کسی که زبان مادری‌ام فارسی است، انگلیسی صحبت کنم، این تأثیرش را به صورت تفاوت لهجه نشان می‌دهد. ساختار زبانی من روی انگلیسی صحبت کردن من تأثیر دارد و ممکن است همخوان واکه‌ها را اشتباه و بد تلفظ کنم. چرا که زبان مادری هر کس بر مغزش حاکم است و به ذهن فرمان می‌دهد مطابق ساختار آن عمل کند.

معاون دانشکده زبان‌های خارجی دانشگاه آزاد واحد تهران مرکز در مورد تلفظ اشتباه واژه‌ها می‌گوید: این ایراد محسوب نمی‌شود، چرا که ممکن است زبان مادری فرد، ساختار زبانی متفاوتی داشته باشد، در نتیجه همخوان واکه‌های آن متفاوت است و اساسا طریقه کنار هم قرار گرفتن یک واژه در جمله در زبان‌های مختلف تفاوت دارد.

مثلا ما در فارسی کلمه لوستْر را «لوستِر» (به کسر ت) تلفظ می‌کنیم. ساختار هجایی زبان فارسی این‌گونه است که گویشور زبان فارسی برایش راحت‌تر است تا درج واکه داشته باشد؛ یعنی به سطح واژه، واکه اضافه کند و چندین همخوان را پشت سر هم نیاورد.

برای همین لوستِر گفتن ما هیچ ایراد ندارد و به همین ترتیب، تغییر در تلفظ کلمات فارسی توسط کسانی که زبان مادریشان فارسی یا فارسی معیار نیست، ایراد ندارد.

این استاد روان‌شناسی زبان در پایان گفتگوی خود تأکید می‌کند: گویشور زبان تمایل دارد واژه را ساده و با معیارهای زبان مادری خودش تلفظ کند و این در مورد همه زبان‌ها و همه افراد صادق است.